امام صادق عليه السلام مى‌فرمايند:
«انَّ الإيمانَ عَشرُ دَرَجاتٍ بِمَنزِلَةِ السُلَّمِ، يُصْعَدُ مِنْهُ مِرْقاةً بعدَ مِرقاةٍ ... وكانَ المِقدادُ في الثامِنَةِ وأبوذَر فى التاسِعَة وسَلمانُ في العاشِرَة
بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۱۶۶
؛ ايمان مانند نردبانى است كه ده پله دارد و پله‌هاى آن يكى پس از ديگرى پيموده مى‌شود ... و مقداد در پله هشتم قرار دارد و ابوذر در پله نهم و سلمان در پله دهم آن».[۱]
شرح:
ايمان از جهات متعدّد قابل بحث است كه به پنج مورد آن اشاره مى‌شود:
-
حقيقت ايمان ۲. مراتب ايمان ۳. اركان ايمان ۴. نشانه‌هاى مؤمن ۵. ارزش مؤمن.
- حقيقت ايمان
عبارت است از تسليم در ظاهر و باطن در برابر حق؛ بنابراين اگر كسى به چيزى يقين دارد اما تسليم آن نيست به آن ايمان ندارد، بلكه داراى كفر جحودى است. لذا امام صادق عليه السلام يكى از اقسام كفر را كفر جحودى مى‌داند و يكى از
شعبه‌هاى جحود را اين مى‌داند، كه:
«وَهُوَ أنْ يَجْحَدَ الجَاحِدُ وَهُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ حَقٌّ قَدِ استَقَرَّ عِنْدَهُ
؛ انسان چيزى را انكار كند در حالى كه مى‌داند حق است».[۲]
درباره حقيقت ايمان، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در وصيتش به على عليه السلام فرمود:
«يا علىُّ سَبْعَةٌ مَنْ كُنَّ فيهِ فَقَدِ اسْتَكْمَلَ حَقِيقةَ الإيمانِ وأبوابُ الجَنّةِ مُفَتَّحَةٌ لَهُ: مَنْ أَسْبَغَ وُضُوءَهُ وَأحْسَنَ صَلاتَهُ وَأَدَّى زَكاةَ مالِهِ وَكَفَّ غَضَبَهُ وَسَجَنَ لِسانَهُ وَاسْتَغْفَرَ لِذَنْبِهِ وَأدّى النَّصيحَةَ لِاهْلِ بَيْتِ نَبِيِّهِ[۳]
؛ اى على هفت خصلت است كه در هر كس باشد حقيقت ايمان را به حدّ كمال رسانده و درهاى بهشت براى او گشوده مى‌شود: كسى كه وضوى كامل بگيرد و نمازش را نيكو بجا آورد و زكات مالش را بپردازد و خشمش را نگه دارد و زبانش را زندانى كند و براى گناهش طلب آمرزش نمايد و خيرخواه خاندان پيامبرش باشد».
- مراتب ايمان
همان طور كه كفر مراتب دارد ايمان هم مراتب دارد و در حديث مورد بحث مى‌فرمايد: ايمان ده درجه دارد كه درجه دهم آن درجه عاليه ايمان است و يك مسلمان نبايد به اين ايمانى كه دارد قانع باشد بلكه بايد سعى كند كه خود را به درجه عاليه ايمان برساند.
در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده كه مى‌فرمايند:
«إنّ اللَّهَ عزّوجَلّ وَضَعَ الْإيمانَ عَلى سَبْعَةِ أسْهُمٍ: عَلَى البِرِّ والصِّدْقِ واليَقينِ والرِّضا والوَفاءِ والعِلْمِ والحِلْمِ، ثمّ قَسَّمَ ذلِكَ بَيْنَ النَّاسِ، فَمَن جَعَلَ فيهِ هذِهِ السَّبْعَةَ الأسْهُمَ فهو كامِلٌ مُحْتَمِلٌ وَقَسّم لِبَعضِ النّاسِ السَّهْمَ ولِبعضٍ السَّهْمَيْنِ ولبَعْضِ الثَّلاثةِ حتّى انْتَهَوا إلى السّبعَةِ، ثُمَّ قالَ: لا تَحْمِلوا عَلى صاحِبَ السّهْمِ سَهْمَيْنِ وَلا عَلى صاحِبَ السَّهْمَينِ ثلاثةفَتُبهِضُوهُمْ؛
خداوند ايمان را بر هفت سهم تقسيم كرده: نيكى، صدق، يقين، رضا، وفا، علم و حلم، سپس آن را در ميان مردم توزيع نمود و كسى كه تمام اين هفت سهم را دارد مؤمن كامل و متعهد است و براى بعضى از مردم يك سهم و بعضى دو سهم و بعضى سه سهم قرار داده، تا به هفت سهم مى‌رسد، سپس امام فرمود: آنچه را وظيفه صاحب دو سهم است بر دوش صاحب يك سهم حمل نكنيد، و آنچه مربوط به صاحب سه سهم است بر دوش صاحب دو سهم ننهيد مبادا بارشان سنگين شود و به زحمت افتند».[۴]
چه كنيم تا ايمانمان كامل شود؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‌فرمايند: ايمان بنده به خدا كامل نمى‌شود مگر اينكه در او پنج خصلت باشد:
«التَّوَكُّلُ عَلَى اللَّهِ وَالتَّفْويضُ الَى اللَّهِ والتسليمُ لِأمرِ اللَّهِ والرِّضا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَالصَّبْرُ عَلى بَلاءِ اللَّهِ
...؛ توكل نمودن بر خدا، واگذار كردن كارها به خدا، تسليم بودن در برابر فرمان خدا، راضى بودن به اراده خدا، و صبر كردن بر بلاى خدا».[۵]
- اركان ايمان
على عليه السلام مى‌فرمايند:
«الإيمانُ أَرْبَعَةُ ارْكانٍ: الرِّضا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَالتَوكُّلُ على اللَّهِ وتفويضُ الأمرِ إلَى اللَّهِ والتَّسْليمُ لِأمْرِ اللَّهِ
؛ ايمان داراى چهار ركن و پايه است:
راضى بودن به اراده خدا، و توكّل نمودن بر خدا، و واگذار كردن كارها به خدا، و تسليم بودن در برابر فرمان خدا».[۶]
در حديث ديگرى، امام رضا عليه السلام از پدر و اجداد بزرگوارش و على عليه السلام نقل مى‌كند كه آن حضرت فرمود:
«قالَ رسول اللَّه صلى الله عليه و آله: الإيمانُ مَعْرِفَةٌ بِالقلبِ وإقرارٌ بِاللِّسانِ وعملٌ بالأركانِ
...؛ رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: ايمان عبارت از شناخت قلبى و اقرار زبانى و عمل به وسيله اعضا و جوارح است». در حقيقت اينها اركان ايمان به حساب مى‌آيند».[۷]
- نشانه‌هاى مؤمن
در روايات ما نشانه‌هاى فراوانى براى مؤمن ذكر شد كه چند نمونه از آن را نام مى‌بريم:
امام على عليه السلام مى‌فرمايند:
«علاماتُ المُؤمنِ أربعةٌ: أكْلُهُ كَأكْلِ الْمَرْضى وَنَوْمُهُ كَنَوْمِ الْغَرْقى وَبُكاؤُهُ كَبُكاءِ الثَّكْلى وَقُعُودُهُ كَقُعُودِ الواثِبِ
؛ نشانه‌هاى مؤمن چهار چيز است: خوراكش مانند خوراك بيماران، و خوابش مانند خواب غرق‌شدگان، و گريه‌اش مانند گريه زن فرزند مرده، و نشستنش مانند نشستن كسى است كه از جا مى‌پرد».[۸]
امام سجاد عليه السلام فرموده است:
«عَلاماتُ المُؤمنِ خَمْسٌ: الْوَرَعُ فِى الْخَلْوَةِ، وَالصَّدَقَةُ فِى الْقِلَّةِ، وَالصَّبرُ عِنْدَ المُصِيبةِ، وَالْحِلْمُ عِنْدَ الْغَضَبِ، والصِّدْقُ عِنْدَ الْخَوْفِ
؛ مؤمن پنج نشانه دارد: پاكدامنى در خلوت و تنهايى، صدقه دادن در تنگدستى، شكيبايى در برابر مصيبت، بردبارى در هنگام خشم و راستگويى با وجود بيم و ترس».[۹]
- ارزش مؤمن
رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‌فرمايند:
«المؤمنُ أكرَمُ عَلَى اللَّهِ مِنْ مَلائِكَتِه الْمُقَرَّبينَ ؛ مؤمن
نزد خدا گرامى‌تر از فرشتگان مقرّب اوست».[۱۰]
امام صادق عليه السلام فرموده است:
«المُؤمنُ أعْظَمُ حُرمةً مِنَ الكَعْبَةِ
؛ حرمت مؤمن از كعبه بيشتر است».[۱۱]
[۱]( ۱). بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۱۶۶
[۲]( ۱). اصول كافى، ج ۲، باب وجوه الكفر
[۳]( ۲). خصال، باب السبعة
[۴]( ۱). اصول كافى، ج ۲، باب درجات الايمان
[۵]( ۲). بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۷۷
[۶]( ۳). مجموعه ورام، ج ۲، ص ۱۸۴
[۷]( ۱). عيون اخبارالرضا عليه السلام، ج ۱، ص ۲۲۷
[۸]( ۲). انوار الهداية، ص ۹؛ و جامع الاخبار، ص ۹۸
[۹]( ۳). بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۲۹۳
[۱۰]( ۱). كنز العمال، ص ۸۲۱
[۱۱]( ۲). خصال، ج ۱، ص ۲۷
