۰.پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مانند شما طولانی و به هم پیوسته سخن نمی‏گفت، بلکه سخن آن حضرت جدا جدا و مقطع بود؛ به طوری که همه قلب‏ها آن را درک می‏کردند.

نتیجه‏گیری و پیشنهادها

خطبه‏های پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم به عنوان بخشی از میراث حدیثی مسلمانان مورد توجه محدثان قرار گرفته و آنها به جمع‏آوری خطبه‏های حضرت پرداخته‏اند. در این میان، خطبه‏های جمعه و عیدین ایشان به دلیل این که خطیب جمعه با توجه به اقتضائات و شرایط زمان و مکان و حوادث ساری و جاری جامعه اسلامی به ایراد خطبه می‏پردازد، اهمیت ویژه‏ای پیدا می‏کند. از میان خطبه‏های گردآوری شده، تنها یک خطبه کامل بوده و سایر خطبه‏ها دارای شرایط و ویژگی‏های خطبه کامل نیستند؛ ولی با نگاه کلی به همه خطبه‏ها، چنین به نظر می‏آید که از نظر محتوا، دارای تنوع موضوعی و از نظر حجم، دارای حجمی نامتوازن هستند؛ به طوری که مدت زمان خاصی را نمی‏توان برای ایراد خطبه‏ها در نظر گرفت.

از میان مفاهیم مؤلفه‏های مذکور در خطبه‏ها، اعم از مؤلفه‏های اعتقادی، اخلاق، فقهی و تاریخی، مؤلفه‏های اخلاقی بیشترین حجم مطالب را به خود اختصاص داده‏اند. بنا بر این، از دیدگاه نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم اخلاق‌مداری از مهم‌ترین شاخصه‏های جامعه دینی است. عنصر زمان و مکان نیز در خطبه‏های آن حضرت، جایگاه تعیین کننده‏ای دارند؛ چرا که بعضی از خطبه‏ها، به طورکامل، با در نظر گرفتن شرایط پیش آمده، ایراد گردیده‏اند. هم‏چنین، رویکرد ادبیات خطبه‏ها بیشتر‏ تبلیغی و ارشادی بوده و این مسأله با توجه به وظیفه ابلاغ دین اسلام و تبیین آیات و تشریع احکام الهی که بر عهده پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بود، تدبیری هوشمندانه و حکایت از مخاطب‌شناسی آن حضرت دارد؛ ضمن این که این امر بیان‌گر اهتمام حضرت بر اصلاح امور اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی جامعه خود است. هم‏چنین، با توجه به ویژگی‏ها و مختصات ادبیات عرب جاهلی، حضرت از این سبک برای القای مقاصد خویش در قالب خطبه بهره جسته و متناسب با زبان مردم عصر خویش با آنها سخن گفته و از به کاربردن پیچیدگی‏های لفظی و تطویل کلام خودداری کرده است. البته به کاربردن برخی از صنایع ادبی و کلمات هشدار و استفاده از آیات الهی در خطبه از جمله امتیازات خطبه‏های جمعه و عیدین پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم است.