یافته بودند و بر سر حاکمیت شهر مدینه بین این دو گروه رقابتهایی وجود داشت.۱ با همه ویژگیهایی که از شهر مدینه پیش از اسلام ذکر شد، باید گفت که آمدن مهاجران به مدینه و قرار گرفتن آنها در کنار انصار (ساکنان مدینه که به اسلام ایمان آورده بودند) مشکلاتی را به همراه داشت که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم جهت رفع این موانع راهکارهایی را در جامعه مدینه به کار بستند. برخی از این راهکارها در خطبههای جمعه و عیدین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دیده میشود و در تعیین محتوای خطبهها مؤثر بوده است.
عوامل تأثیرگذار در تعیین محتوا
با توجه به مقدمه مذکور، در این قسمت به ذکر عوامل تأثیرگذار بر محتوای خطبهها میپردازیم:
سازگارشدن مهاجران با وضع مدینه
نخستین مشکلی که مهاجران در مدینه با آن مواجه شدند، بیماری ناشی از ناسازگاری با آب و هوای مدینه بود. طبیعت مدینه تفاوت زیادی با طبیعت بقیه جزیرة العرب نداشت، اما به دلیل زراعت بسیار در مدینه و کمبود کارگر ماهر _ که لازمه اصلاح خاک و انتقال آب بود _ آب و هوای مدینه در آن زمان مستعد گسترش وبا شده بود و بیشتر مهاجران بیمار شده و از تب شکایت داشتند.۲ از جانب دیگر، به دلیل اختلاف انصار و مهاجران در آداب و رسوم زندگی نوعی ناسازگاری اجتماعی نیز پس از هجرت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در این شهر به چشم میخورد. حضرت در مقام معلم و هدایت کننده و عاملی برای یک‌دست سازی و اسلامی کردن عادات مردم عمل کرد. ایشان مردم را به یکی شدن در آداب غذاخوردن،۳ آداب و رفتار۴ و مجالس۵ و دیگر عادات و رسوم اسلامی دعوت میکرد که بخشی از این دعوتها در خطبههای پیامبر قابل مشاهده است؛ از جمله در قسمتهایی که به زدن مسواک، غسل کردن، و رعایت بهداشت و نظافت به عنوان آداب حضور در نماز جمعه اشاره میفرمایند.۶ احادیث دیگری نیز وجود دارند که به تحول آداب و رسوم و بهداشت اجتماعی در زمان
1.. تاریخ تحلیلی اسلام، ص۵۰.
2.. السیرة النبویة، ج۲، ص۴۲۶ و ۴۲۷؛ البدایة و النهایة، ج۳، ص۲۲۱.
3.. الاصابة، ج۱، ص۳۵۴.
4.. همان‌جا.
5.. همان، ج۳، ص۶۴۱.
6.. خطبه هفتم، فقره ۲.
