مى رود، اما ظاهرا مرحوم كلينى با وثوق به صدور اين روايات از معصوم عليه السلام به درج آنها اقدام و با حفظ امانت عينا اين تعابير مبهم را نقل كرده است. ۱
در برخى از اين موارد كلينى براى ابهام زدايى از چنين تعابير مبهمى احتمالاتى را مطرح كرده است مانند: «... عن سهل بن زياد عن بعض اصحابه ـ أظنّه: محمد بن اسماعيل ـ قال: ...». ۲
«على بن ابراهيم عن أبيه رفعه عن بعض اصحاب أبى عبداللّه ـ أظّنه: أبا عاصم السجستانى ـ قال: ...». ۳
در نسخه هاى موجود كافى گاه به ندرت ارسال خفى (افتادگى نام راوى از سند بدون ذكر الفاظ مبهمى همچون، عن رجل، عمّن حدّثه و...) نيز مشاهده شده است. اين افتادگى ها ممكن است ناشى از غفلت مؤلف و يا نُساخ كتاب باشد مثلاً در سندى چنين آمده است:
«عدّة من اصحابنا، عن احمدَ بن محمدٍ و سهلِ بن زيادٍ جَميعا عن رفاعةَ بن موسى قال: سألتُ ابا عبداللّه عليه السلام ...». ۴
از آنجا كه احمد بن محمد و سهل بن زياد همواره با يك يا دو واسطه از رفاعه نقل مى كنند. در اين سند، قبل از نام رفاعه حتما نام يك يا دو راوى افتاده است. ۵
ذكر نام كلينى در كافى
با بررسى كتاب كافى مشخص مى شود كه نام مرحوم كلينى در چند جاى كتاب آمده است:
1. گاهى در ابتداى شرح روايات، مانند «قال الكلينى: معنى الحديثِ الأول أنَّ...»: ۶
1.پژوهشى در تاريخ حديث شيعه، ص ۴۷۶.
2.الكافى، ج ۶، ص ۳۱۰، ح ۱.
3.همان، ج ۷، ص ۳۷۶، ح ۱۷.
4.الكافى، ج ۴، ص ۵۰۶، ح ۱.
5.همان، ج ۴، ص ۵۰۶، پاورقى ۳ به نقل از مشتركات كاظمى. براى مشاهده نمونه هاى ديگر از ارسال خفى ر.ك: همان، ج ۴، ص ۹۵، پاورقى ۴ ذيل حديث ۲؛ و ج ۴، ص ۱۰۵، پاورقى ۲ ذيل حديث ۲ و نيز ر.ك: دراية الحديث، جلالى، ص ۱۹۰ـ۱۹۲.
6.همان، ج ۱، ص ۲۷۹.
