تعداد آیات منسوخ

قانون گذاری در اسلام مختلف بوده است. مثلاً گاهی به حکم قبلی، قیدی اضافه گردیده و گاهی حکم جدیدی اعلام شده است. از این رو، نَسخ در قرآن، به معنای «هر گونه تغییر در حکم» است، نه به معنای تنافی میان آیات.

در باره تعداد آیات منسوخ، به دلیل تفاوت دیدگاه در تعریف نَسخ، اختلاف نظر وجود دارد. اگر نَسخ را در معنای لغوی و تنافی ظاهری و بدوی دو آیه بدانیم که شامل تخصیص عام، تقیید مطلق و بیان مجمل است، نَسخ در قرآن، فراوان دیده می شود، مانند: آیه ای که حکمی را برای مدّت معیّنی لازم نموده و پس از مدّتی، آیه دیگری، آن حکم را نَسخ (لغو) کرده است، یا آیه ای که حکم کلّی را به صورت مطلق بیان نموده و سپس در آیات دیگری، جزئیات بیشتری از آن حکم ارائه شده است، یا آیاتی که به صورت چندمرحله ای و در سیری تدریجی، حکم حرمت چیزی را تشریع کرده اند (مانند حرمت شراب).

برای نمونه، به چند مورد از آیات منسوخ اشاره میگردد:

ـ نَسخ آیه وصیت (آیه ۱۸۰ سوره بقره) با آیه ارث (آیه ۱۸۱ همان سوره).

ـ نسخ آیه انفاق یک ساله زن پس از مرگ شوهرش از اصل مال همسر (آیه ۲۴۰ سوره بقره) با آیه ارث و تعیین ارث یک چهارم یا یک هشتم برای زن (آیه ۱۸۱ همان سوره) و آیه تعیین عدّه چهار ماه و ده روز برای او (آیه ۲۳۴ همان سوره).

ـ نسخ آیه حبس زنان مرتکب زنا (ثابت شده با شهادت چهار تن) تا هنگام مرگ (آیه ۱۵ سوره نساء) با آیه تعیین حکم یکصد تازیانه بر هر یک از زن و مرد زناکار در بار نخست (آیه ۲ سوره نور).

ـ آیات بیان کننده حرمت شراب (آیه ۶۷ سوره نحل در باره گرفتن مواد گوناگون از انگور، آیه ۲۱۹ سوره بقره در باره وجود «اثم کثیر» و «منافع قلیل» در شراب، آیات ۹۰ و ۹۱ سوره مائده در باره فرمان به اجتناب از شراب به عنوان «رجس»، آیه ۳۳ سوره اعراف در تحریم فواحش، اثم و بغی، به ضمیمه آیه ۲۱۹ سوره بقره که شراب را از مصادیق بزرگ «اثم» می شمارد).

ـ نَسخ لزوم دادن زکات قبل از نجوا (درگوشی صحبت کردن) با پیامبر(ص) (آیه ۱۲ سوره مجادله) با آیه ۱۳ سوره مجادله. طبق نقل های تاریخی، فقط امام علی(ع) به آیه وجوب پرداخت زکات برای نجوا کردن با پیامبر(ص)، عمل کرد و پس از ده روز، این حکم، نَسخ شد.