4 . درجه ايمان

يك نكته بسيار مهم ديگر درباره كتاب الإيمان ، آن است كه از نگاه كلينى ، عمل، بى شك در ارزش دهى به ايمان و افزايش آن و ماندگارى عنوان مؤمن بر يك شخص ، نقش بنيادين دارد ^۱ و از اين رو ، اگر كسى از هيچ يك از اعمال نيك ، بى بهره باشد ، ايمان وى ارزشى ندارد ، گرچه مسلمان ناميده مى شود. ايمان نيز درجاتى دارد و به هر اندازه كه بهره انسان از فضايل اخلاقى و خوى هاى نيك و پسنديده بيشتر باشد ، ايمان وى نيز بالاتر است.
اين ديدگاه را كلينى ، هم در گزينش نام ابواب مربوط به اسلام و ايمان ، و هم در احاديث مربوط به آنها آشكارا نمايانده است. برخى از اين ابواب ، عبارت اند از : «باب دعائم الإسلام»، «باب أنّ الإسلام يحقن به الدّم»، «باب أنّ الإيمان يشرك الإسلام و الإسلام لا يشرك الإيمان» و... . وى بويژه در باب «أنّ الإيمان مبثوث لجوارح البدن كلّها» ، بر اين نكته تأكيد كرده است كه هر يك از اعضا و جوارح ، بهره اى از ايمان و وظيفه اى در آراستگى آن عضو به ايمان دارد. اين ديدگاه وى در آن روزگار ، پاسخى محكم به مرجئه به شمار مى آمد كه تنها اقرار زبانى به شهادتين را براى مؤمن ناميدن يك شخص ، كافى مى دانستند. ^۲
از نگاه آنان اگر كسى به هزاران كار شرم آور و گناه و پرده درى دست بزند ، ولى تنها شهادتين را به زبان بياورد ، مى توان وى را مؤمن ناميد. احاديث اين ابواب ، بيانگر موضع كوبنده امامان عليهم السلام در برابر اين انديشه پليد است.