(۱)
تحقیقى پیرامون «كتاب من لا یحضره الفقیه» شیخ صدوق(ره)
نظرى، محمود
كارشناسى ارشد پیوسته
دانشكده معارف اسلامى و الهیات دانشكده امام صادقعلیه السلام
استاد راهنما: غفارى، علىاكبر
اساتید مشاور: ایزدى مباركه، كامران؛ مصطفوى، سیدحسن
۱۳۷۵
۱۶۳
این پایان نامه، تحقیقى است در زوایاى مختلف اثر ارزشمند كتاب من لا یحضره الفقیه و بررسى گوشه اى از زندگى مؤلّف والاى آن، یعنى رئیس المحدّثین محمّد بن على بن حسین بن موسى بن بابویه، ملقّب به شیخ صدوق(ره) . یكى از چهرههاى درخشانى كه در عالم اسلام و تشیع، صفحاتى از تاریخ را به خود اختصاص داده شیخ صدوق(ره) است كه با جمعآورى احادیث، خدمات شایانى در این زمینه نموده است. وى با درك نیاز شدید جامعه و احساس خلأ در زمینه احكام الهى و فقه معصومانعلیهم السلام ، اقدام به تصنیف دومین جامع روایى معتبر شیعه، یعنى كتاب منلا یحضره الفقیه نمود؛ كتابى كه طى قرون گذشته تاكنون، همواره مأخذ و مدرك پُرارزش حدیث و فقه شیعه و مورد استفاده و استناد فقها و مجتهدان بزرگ ما بوده و هست. معالأسف، بسیارى از پژوهشگران دینى، از كمّ و كیف این كتاب و به طور كلّى كتب حدیثى بىاطّلاعاند. بدین جهت، نویسنده پایاننامه، با توجّه به اهمّیت مطلب، در جهت شناخت بهتر و بیشتر جامعه اسلامى، بخصوص نسل جوان، به تحقیق و بررسى این كتاب ارزشمند، اقدام نموده است.
این پایاننامه از یك پیشگفتار، یكمقدّمه و چهار فصل تشكیلشدهاست.
در ابتدا تحقیقى درباره كتاب من لا یحضره الفقیه را ارائه كرده و در آن، موقعیت و مرتبه این كتاب شریف را روشن ساخته است. در مقدّمه نیز به جایگاه حدیث در جامعه اسلامى، خصوصاً در عصر غیبت، اشارهاى دارد، كه با استشهاد به اقوال بزرگان، ویژگىهاى كتب حدیثى شرح داده شده است.
فصل اوّل پایاننامه، درباره زندگانى شیخ صدوق، اوضاع سیاسى - اجتماعى دوران وى، نقش وى در طول زمان غیبت كبراى حضرت ولى عصر(عج)، تألیفات و آثار وى و شرح مختصرى از بعضى از آنها، و دیدگاه علماى شیعه و اهل سنّت در مورد وى است. نگارنده در فصل دوم به معرّفى شكلى كتاب من لا یحضره الفقیه و انگیزه شیخ صدوق از تألیف آن، تعداد ابواب و احادیث، شروح و ترجمهها و نظر علماء در مورد این كتاب پرداخته، و در ادامه، بحثى درباره مشیخه كتاب مطرح ساخته كه به تناسب، تعریف مشیخه و كاربرد آن را در بین محقّقان بیان كرده است.
فصل سوم، در مورد روش شیخ در تنظیم و تألیف كتاب، منابع مورد استفاده شیخ در تألیف كتاب، روش وى در نقل روایات و فتاوا، میزان تأثیرپذیرى وى از استادش محمد بن ولید، شرح حال ابن ولید، بررسى راویان و مصطلحات حدیث در كتاب من لا یحضر الفقیه، نظریات خاصّ فقهى شیخ صدوق، جایگاه كتاب من لا یحضره الفقیه در آثار شیخ و مقایسه آن با كتاب الكافى است.
نگارنده، در فصل چهارم، به نقل اشكالات متأخّران بر كتاب من لا یحضره الفقیه پرداخته و پس از طرح بحث ارسال و ضعف در روایات، با استناد به قول متقدّمان بر صحّت روایات كتاب، سعى در نقض قول متأخّران دارد. وى به تناسب بحث، مسئله ضعیف و صحیح را در اصطلاح علما و كتب فقهى مطرح كرده و دقّت شیخ را در نقل احادیث صحیح و مورد اعتماد آورده و سپس، در پایان، بحث تصحیف و تحریف در این كتاب را مورد نقد و بررسى قرار داده است.
