چهل حدیث « خوب و بد را بشناسیم »

قرآن کريم :

اِنْ اَحْسَنْتُمْ اَحْسَنْتُمْ لاَِنْفُسِكُمْ وَ اِنْ اَسَاْتُمْ فَلَها؛[سوره اسراء ، آيه ۷]

اگر خوبى كنيد، به خودتان كرده ايد و اگر بدى كنيد باز هم به خود كرده ايد.

۱ پيامبر صلي الله عليه و آله :اَلْعِلْمُ رَأسُ الْخَيْرِ كُلِّهِ، وَ الْجَهْلُ رَأسُ الشَّرِّ كُلِّهِ ؛

دانايى سرآمد همه خوبى ها و نادانى سرآمد همه بدى هاست.[بحارالأنوار، ج۷۷، ص ۱۷۵، ح ۹]

۲ پيامبر صلي الله عليه و آله :تَـكَـلَّـفُوا فِعْلَ الْخَيْرِ وَ جاهِدوا نُفوسَكُمْ عَلَيْهِ، فَاِنَّ الشَّرَّ مَطْبوعٌ عَلَيْهِ الاِنْسانُ؛

در كار خير، خود را به زحمت اندازيد و در اين راه با هوا و هوس خود مبارزه كنيد، زيراطبيعت انسان به بدى تمايل دارد.[تنبيه الخواطر، ج ۲، ص ۱۲۰]

۳ پيامبر صلي الله عليه و آله :لا ضَرَرَ وَ لا اِضْرارَ فِى الاِْسْلامِ، فَالاِسْلامُ يَزيدُ الْمُسْلِمَ خَيْرا وَ لايَزيدُهُ شَرّا؛

در اسلام هيچ ضررى نيست و ضرر زدن به ديگران نيز ممنوع است، پس اسلام بهمسلمان خير مى رساند و شر نمى رساند.[الفقيه، ج ۴، ص ۳۳۴، ح ۵۷۱۸]

۴ پيامبر صلي الله عليه و آله :صِفَةُ الْعاقِلِ اَنْ يَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَيْهِ وَ يَتَجاوَزَ عَمَّنْ ظَـلَـمَهُ وَ يَتواضَعَلِمَنْ هُوَ دونَهُ وَ يُسابِقَ مَنْ فَوقَهُ فى طَلَبِ البِرِّ وَ اِذا اَرادَ اَنْ يَتَـكَلَّمَ تَدَبَّرَ فَاِنْ كانَ خَيْراتَـكَلَّمَ فَغَنِمَ وَ اِنْ كانَ شرّا سَكَتَ فَسَلِمَ وَ اِذا عَرَضَتْ لَهُ فِتْنَةٌ اِستَعصَمَ بِاللّهِ وَ اَمْسَكَيَدَهُ وَ لِسانَهُ وَ اِذا رَاْى فَضيلَةً اِنتَهَزَ بِها لا يُفارِقُهُ الحَياءُ وَ لا يَبْدو مِنْهُ الْحِرْصُ فَتِلْكَعَشْرُ خِصالٍ يُعْرَفُ بِهَا الْعاقِلُ؛

ويژگى عاقل اين است كه در برابر رفتار جاهلانه بردبارى كند، از كسى كه به او ظلمكرده درگذرد، در برابر زير دست خود متواضع باشد، با بالا دست خود در طلب نيكى رقابت كند، هرگاه بخواهد سخن بگويد بينديشد، اگر خوب بود بگويد و سود برد و اگر بدبود سكوت كند و سالم ماند، هرگاه با فتنه اى روبه رو شود به خدا پناه برد، دست و زبانخود را نگاه دارد، هرگاه فضيلتى ببيند آن را غنيمت شمارد، شرم و حيا از او جدا نشود وحريص نباشد، اينها ده خصلت اند كه عاقل با آنها شناخته مى شود.[تحف العقول، ص ۲۸]

۵ پيامبر صلي الله عليه و آله :اِذا بَلَغَ الرَّجُلُ اَرْبَعينَ سَنَةً وَ لَمْ يَغْلِبْ خَيْرُهُ شَرَّهُ قَبَّلَ الشَّيطانُ بَيْنَعَيْنَيْهِ وَ قالَ: هذا وَجْهٌ لا يُفْلِحُ؛

هرگاه انسان چهل ساله شود و خوبيش بيشتر از بديش نشود، شيطان بر پيشانى اوبوسه مى زند و مى گويد: اين چهره اى است كه روى رستگارى را نمى بيند.[مشكاة الأنوار، ص ۲۹۵]

۶ پيامبر صلي الله عليه و آله :اَلْخَيْرُ عادَةٌ وَ الشَّرُّ لَجاجَةٌ؛

خوبى عادت است و بدى لجاجت.[سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۸۰ ، ح ۲۲۱]

۷ پيامبر صلي الله عليه و آله :اَلا اِنَّ شَرَّ الشَّرِّ شِرارُ الْعُلَماءِ وَ اِنَّ خَيْرَ الخَيْرِ خيارُ الْعُلَماءِ؛

بدانيد كه بدترين بدها، علماى بدند و بهترين خوبان علماى خوبند.[منية المريد، ص ۱۳۷]

۸ پيامبر صلي الله عليه و آله :اِنَّ اَحْسَنَ الْحَديثِ كِتابُ اللّه ِ وَ خَيْرَ الْهُدى هُدى مُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آلهوَ شَرَّ الاُْمورِمُحْدَثاتُها؛

بهترين سخن، كتاب خدا و بهترين روش، روش پيامبر صلي الله عليه و آله و بدترين اموربدعت هاست (پديده هاى مخالف دين).[بحارالأنوار، ج ۷۷، ص ۱۲۲، ح ۲۳]

۹ پيامبر صلي الله عليه و آله :مَنْ قالَ: اِنّى خَيْرُ النّاسِ فَهُوَ مِنْ شَرِّ النّاسِ وَ مَنْ قالَ: اِنّى فِى الْجَنَّةِفَهُوَ فى النّارِ؛

هر كس بگويد: من از همه مردم بهترم، او بدترين مردم است و هر كس بگويد: منبهشتى هستم، او جهنمى است.[النوادر للراوندى، ص ۱۰۷]

۱۰ پيامبر صلي الله عليه و آله :اِذا ماتَ اَحَدُكُمْ فَقَدْ قامَتْ قيامَتُهُ، يَرى ما لَهُ مِنْ خَيْرٍ وَ شَرٍّ؛

هرگاه يكى از شما بميرد، قيامتش برپا مى شود و خوبى ها و بدى هاى خود را مى بيند.[كنزالعمّال، ح ۴۲۱۲۳]

۱۱ پيامبر صلي الله عليه و آله :خَيْرُ القُلوبِ اَوعاها لِلخَيْرِ وَ شَرُّ القُلوبِ اَوعاها لِلشَّرِّ، فَاَعلَى القَلبِالَّذى يَعِى الخَيْرَ مَمْلُوٌّ مِنَ الْخَيْرِ اِن نَطَقَ نَطَقَ مَأجورا و اِنْ اَنْصَتَ اَنْصَتَ مَأجورا؛

بهترين قلب ها، قلبى است كه ظرفيت بيشترى براى خوبى دارد و بدترين قلب ها،قلبى است كه ظرفيت بيشترى براى بدى دارد، پس عالى ترين قلب، قلبى است كهخوبى را در خود دارد و لبريز از خوبى است. اگر سخن بگويد، سخنش در خور پاداشاست و اگر سكوت كند، سكوتش درخور پاداش است.[جعفريات، ص ۱۶۸]

۱۲ پيامبر صلي الله عليه و آله :خَيْرُ ما اُعْطىَ الرَّجُلُ الْمُؤْمِنُ خُلْقٌ حَسَنٌ وَ شَرُّ ما اُعْطِىَ الرَّجُلُ قَلْبُسوءٍ فى صورَةٍ حَسَنَةٍ؛

بهترين چيزى كه به مؤمن داده شده خوش اخلاقى و بدترين چيزى كه به انسانداده شده دلى بد در چهره اى زيباست.[كنزالعمّال، ح ۵۱۷۰]

۱۳ پيامبر صلي الله عليه و آله :اَلا اِنَّ خَيْرَ عِبادِ اللّه ِ التَّقىُّ النَّقىُّ الخَفىُّ وَ اِنَّ شَرَّ عِبادِ اللّه ِ المُشارُ اِلَيْهِبِالاَصابِـعِ؛

آگاه باشيد، بدرستى كه بهترين بندگان خدا كسى است كه با تقوا، پاك و گمنام باشد وبدترين بندگان خدا كسى است كه انگشت نما باشد.[بحارالأنوار، ج ۷۰، ص ۱۱۱، ح ۱۲]

۱۴ پيامبر صلي الله عليه و آله :ما اَسَرَّ عَبْدٌ سَريرَةً اِلاّ اَلْبَسَهُ اللّه ُ رِداءَها اِنْ خَيْرا فَخَيْرٌ وَ اِنْشَرّا فَشَرٌّ؛

هيچ كس نيتى را در دل پنهان نمى كند، مگر اينكه خداوند آن نيت را (در رفتار وكردار او) همانند لباس ظاهر مى كند، با نيت خوب ظاهر خوب و با نيت بد ظاهر بدخواهد داشت.[كنزالعمّال، ح ۵۲۷۵]

۱۵ پيامبر صلي الله عليه و آله :دَعْ ما يُريبُكَ اِلى ما لا يُريبُكَ، فَاِنَّ الخَيْرَ طُمَأْنينَةٌ وَ الشَّرَّ ريبَةٌ؛

آنچه تو را به شك و ترديد مى اندازد رها كن و به سراغ آنچه تو را به شك و ترديدنمى اندازد برو؛ زيرا خوبى مايه آرامش و بدى مايه تشويش و دودلى است.[كنزالعمّال، ح ۷۳۰۸]

۱۶ پيامبر صلي الله عليه و آله :نيَّةُ الْمُؤمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ وَ نيَّةُ الْكافِرِ شَرُّ مِنْ عَمَلِهِ وَ كُلُّ عامِلٍ يَعْمَلُعَلى نيَّتِهِ؛

نيت مؤمن بهتر از عمل او، و نيت كافر بدتر از عمل اوست و هر كس مطابق نيت خودعمل مى كند.[كافى، ج ۲، ص ۸۴ ، ح ۲]

۱۷ پيامبر صلي الله عليه و آله :اِنَّ اَسْرَعَ الْخَيْرِ ثَوابا البِرُّ وَ اِنَّ اَسْرَعَ الشَّرِّ عِقابا البَغْىُ؛

پاداش نيكوكارى زودتر از هر كار خوب ديگرى مى رسد و كيفر ستم و تجاوز زودتر ازهر كار بد ديگرى گريبان مى گيرد.[خصال، ص ۱۱۰، ح ۸۱]

۱۸ امام على عليه السلام :جَليسُ الْخَيْرِ نِعْمَةٌ، جَليسُ الشَّرِّ نِقْمَةٌ؛

همنشين خوب نعمت و همنشين بد، بلا و مصيبت است.[غررالحكم، ح۴۷۱۹ و ۴۷۲۰]

۱۹ امام على عليه السلام :ما خَيْرٌ بِخَيْرٍ بَعْدَهُ النّارُ و ما شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الجَنَّةُ وَ كُلُّ نَعيمٍ دونَالْجَنَّةِ فَهُوَ مَحْقورٌ وَ كُلُّ بَلا ءٍ دونَ النّارِ عافيَةٌ؛

خيرى كه به دنبال آن آتش باشد، خير نيست و شرى كه به دنبال آن بهشت باشد،شر نيست. هر نعمتى جز بهشت ناچيز است و هر بلايى جز آتش، سلامتى.[نهج البلاغه، حكمت ۳۸۷]

۲۰ امام على عليه السلام :مَنْ لَبِسَ الْخَيْرَ تَعَرّى مِنَ الشَّرِّ؛

هر كس جامه «خوبى» به تن كند از «بدى» برهنه مى گردد.[غررالحكم، ح ۸۰۸۵]

۲۱ امام على عليه السلام :اَلْخَيْرُ اَسْهَلُ مِنْ فِعْلِ الشَّرِّ؛

كار خوب آسان تر از كار بد است.[غررالحكم، ح ۱۱۹۹]

۲۲ پيامبر صلي الله عليه و آله :خَيْرُ بَيْتٍ فِى الْمُسلِمينَ بَيْتٌ فيهِ يَتيمٌ يُحْسَنُ اِلَيْهِ وَ شَرُّ بَيْتٍ فِى الْمُسْلِمينَ بَيْتٌ فيهِ يَتيمٌ يُساءُ إلَيْهِ اَنَا وَ كافِلُ الْيَتيمِ فِى الْجَنَّةِ هكَذا؛

بهترين خانه هاى مسلمانان، خانه اى است كه در آن يتيمى باشد كه به او نيكىمى شود و بدترين خانه هاى مسلمانان خانه اى است كه در آن يتيمى باشد كه با او بدىمى شود، من و سرپرست يتيم در بهشت مانند دو انگشت همراهيم.[نهج الفصاحه، ص ۱۵۱۰]

۲۳ امام على عليه السلام :اِنَّ الْخَيْرَ وَ الشَّرَّ لا يُعْرَفانِ اِلاّ بِالنّاسِ، فَاِذا اَرَدْتَ اَنْ تَعْرِفَ الْخَيْرَفَاعْمَلِ الْخَيْرَ تَعْرِفْ اَهْلَهُ وَ اِذا اَرَدْتَ اَنْ تَعْرِفَ الشَّرَّ فَاعْمَلِ الشَّرَّ تَعْرِفْ اَهْلَهُ؛

خوبى و بدى جز با مردم شناخته نمى شوند. پس اگر مى خواهى خوبى را بشناسى، خوبىكن تا اهل آن را بشناسى و اگر مى خواهى بدى را بشناسى، بدى كن، تا اهلش را بشناسى.[بحارالأنوار، ج ۷۸، ص ۴۱، ح ۲۶]

۲۴ امام على عليه السلام :فاعِلُ الْخَيْرِ خَيْرٌ مِنْهُ وَ فاعِلُ الشَّرِّ شَرٌّ مِنْهُ؛

خوبى كننده بهتر از خودِ خوبى و بدى كننده بدتر از خودِ بدى است.[نهج البلاغه، حكمت ۳۲]

۲۵ امام على عليه السلام :اِنَّ اللّه َ تعالى اَنْزَلَ كِتابا هاديا بَـيَّـنَ فيهِ الْخَيْرَ وَ الشَّرَّ، فَخُذوا نَهْجَالْخَيْرِ تَهْتَدوا وَ اَصْدِفوا عَنْ سَمْتِ الشَّرِّ تَقْصِدوا؛

خداى تعالى كتابى راهنما فرستاد و در آن خوب و بد را روشن ساخت. پس راه خوبىرا پيش گيريد تا هدايت شويد و از راه بدى دورى جوييد تا به مقصد برسيد.[نهج البلاغه، خطبه ۱۶۷]

۲۶ امام على عليه السلام :قارِنْ اَهْلَ الْخَيْرِ تَـكُنْ مِنْهُمْ وَ بايِنْ اَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ عَنْهُمْ؛

با خوبان معاشرت كن تا از آنان باشى و از بدان دورى كن تا از آنان نباشى.[نهج البلاغه، نامه ۳۱]

۲۷ پيامبر صلي الله عليه و آله :خَيْرُ شَبابِكُم مَنْ تَشَبَّهَ بِكُهولِكُمْ وَ شَرُّ كُهولِكُمْ مَنْ تَشَبَّهَ بِشَبابِكُمْ؛

بهترين جوانان شما، جوانى است كه خود را شبيه ميانسالان كند و بدترينميانسالان شما، كسى است كه خود را شبيه جوانان كند.[مشكاة الأنوار، ص ۲۹۷]

۲۸ امام على عليه السلام :اَلْعَجْزُ مَعَ لُزومِ الْخَيْرِ خَيْرٌ مِنَ القُدْرَةِ مَعَ رُكوبِ الشَّرِّ؛

ناتوانىِ همراه با خير بهتر از توانمندىِ در خدمت شر است.[غررالحكم، ح۱۹۷۳]

۲۹ امام على عليه السلام :اَلْعِلْمُ اَصْلُ كُلِّ خَيْرٍ، اَلْجَهْلُ اَصْلُ كُلِّ شَرٍّ؛

دانايى، ريشه همه خوبى ها و نادانى ريشه همه بدى هاست.[غررالحكم، ح ۸۱۸ و ۸۱۹]

۳۰ امام على عليه السلام :اَللَّئيمُ لا يُرْجى خَيْرُهُ وَ لا يُسْلَمُ مِنْ شَرِّهِ وَ لا يُؤْمَنُ مِنْ غَوائِلِهِ؛

افراد پَست به خيرشان اميد و از شرشان امان و از به هلاكت انداختنشانايمنى نيست.[غررالحكم، ح ۱۹۳۰]

۳۱ امام على عليه السلام :اِنَّ لِسانَ الْمُؤمِنِ مِنْ وَراءِ قَلْبِهِ وَ اِنَّ قَلْبَ الْمُنافِقِ مِنْ وَراءِ لِسانِهِ، لاَِنَّالْمُؤمِنَ اِذا اَرادَ اَنْ يَتَـكَلَّمَ بِكَلامٍ تَدَبَّرَهُ فى نَفْسِهِ، فَاِنْ كانَ خَيْرا اَبداهُ وَ اِنْ كانَ شَرّاواراهُ وَ اِنَّ الْمُنافِقَ يَتَـكَلَّمُ بِما اَتى عَلى لِسانِهِ لا يَدرى ماذا لَهُ وَ ماذا عَلَيْهِ؛

زبان مؤمن، در پشت دل اوست و دل منافق، در پشت زبان او، زيرا مؤمن هرگاهبخواهد سخنى بگويد، ابتدا درباره آن مى انديشد، اگر خوب بود اظهارش مى كند و اگر بد بود آن را پنهان مى دارد. اما منافق هر چه به زبانش آيد مى گويد، بى آن كه بداند چهسخنى به سود او و چه سخنى به زيان اوست.[نهج البلاغه، خطبه ۱۷۶]

۳۲ امام باقر عليه السلام :اَلْخَيْرُ وَ الشَّرُّ يُضاعَفُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ؛

خوبى و بدى در روز جمعه چند برابر (حساب) مى شود.[ثواب الاعمال، ص ۱۴۳]

۳۳ امام باقر عليه السلام :اِنَّ هذَا اللِّسانَ مِفْتاحُ كُلِّ خَيْرٍ وَ شَرٍّ، فَيَنْبَغى لِلْمُؤمِنِ اَنْ يَخْتِمَ عَلىلِسانِهِ كَما يَخْتِمُ عَلى ذَهَبِهِ وَ فِضَّتِهِ؛

به راستى كه اين زبان كليد همه خوبى ها و بدى هاست پس شايسته است كه مؤمنزبان خود را مُهر و موم كند، همان گونه كه (صندوق) طلا و نقره خود را مُهر و موممى كند.[تحف العقول، ص ۲۹۸]

۳۴ امام باقر عليه السلام :اِنَّ الْخَيْرَ ثَقُلَ عَلى اَهْلِ الدُّنْيا عَلى قَدْرِ ثِقْلِهِ فى مَوازينِهِم يَوْمَ القيامَةِوَ اِنَّ الشَّرَّ خَفَّ عَلى اَهْلِ الدُّنْيا عَلى قَدْرِ خِفَّتِهِ فى مَوازينِهِم؛

كار خوب بر مردم دنيا سنگين است، به اندازه سنگينى آن در ترازوهاى ايشان درروز قيامت و كار بد بر مردم دنيا سبك است، به اندازه سبكى آن در ترازوهايشاندر قيامت.[بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۲۱۵، ح ۱۳]

۳۵ امام صادق عليه السلام :اَلْخَيْرُ كُلُّهُ اَمامَكَ وَ اِنَّ الشَّرَّ كُلَّهُ اَمامَكَ وَ لَنْ تَرى الخَيْرَ وَ الشَّرَّ اِلاّبَعْدَ الاْخِرَةِ لاَِنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ الْخَيْرَ كُلَّهُ فِى الْجَنَّةِ وَ الشَّرَّ كُلَّهُ فِى النّارِ؛

همه خوبى ها و بدى ها در مقابل توست و هرگز خوبى و بدى واقعى را جز درآخرت نمى بينى، زيرا خداوند همه خوبى ها را در بهشت و همه بدى ها را در جهنم قرارداده است.[تحف العقول، ص ۳۰۶]

۳۶ امام صادق عليه السلام :ما مِنْ عَبْدٍ اَسَرَّ خَيْرا فَذَهَبَتِ الاَيّامُ اَبَدا حَتّى يُظْهِرَ اللّه ُ لَهُ خَيْرا وَما مِنْ عَبْدٍ يُسِرُّ شَرّا فَذَهَبَتِ الاَيّامُ حَتّى يُظْهِرَ اللّه ُ لَهُ شَرّا؛

هر بنده اى كه خيرى را پنهان كند، با گذشت زمان خداوند خيرى را از اوآشكار مى سازد و هر بنده اى شرى را پنهان كند، با گذشت زمان خداوند شرى را از اوآشكار مى گرداند.[بحارالأنوار، ج ۷۲، ص ۲۸۲، ح ۴]

۳۷ امام صادق عليه السلام :اِعْلَمى اَنَّ الشّابَّ الحَسَنَ الخُلقِ مِفْتاحٌ لِلْخَيْرِ مِغْلاقٌ لِلشَّرِّ وَ اَنَّالشّابَّ الشَّحيحَ الْخُلقِ مِغْلاقٌ لِلْخَيْرِ مِفتاحٌ لِلشَّرِّ؛

آگاه باش كه جوان خوش اخلاق، كليد خير و قفل شر است و جوان بداخلاق قفل خيرو كليد شر است.[امالى طوسى، ص ۳۰۲، ح ۵۹۸]

۳۸ امام كاظم عليه السلام :لَيْسَ مِنّا مَنْ لَمْ يُحاسِبْ نَفْسَهُ فى كُلِّ يَوْمٍ فَاِنْ عَمِلَ خَيْرا اسْتَزادَ اللّه َمِنْهُ وَ حَمِدَ اللّه َ عَلَيْهِ وَ اِنْ عَمِلَ شَيْئا شَرّا اسْتَغْفَرَ اللّه َ وَ تابَ اِلَيْهِ؛

از ما نيست كسى كه هر روز اعمال خود را محاسبه نكند تا اگر نيكى كرده از خدابخواهد بيشتر نيكى كند و خدا را بر آن سپاس گويد و اگر بدى كرده از خدا آمرزشبخواهد و توبه نمايد.[الاختصاص، ص ۲۶]

۳۹ امام رضا عليه السلام :اَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللّه ِ فَاِنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ يَقولُ: اَنا عِنْدَ ظَنِّ عَبدىَ الْمُؤمِنِبى، اِنْ خَيْرا فَخَيْرا وَ اِنْ شَرّا فَشَرّا؛

به خداوند خوش گمان باش، زيرا خداى عزوجل مى فرمايد: من نزد گمان بنده مؤمنخويش هستم، اگر به من خوش گمان باشد، به خوبى با او رفتار مى كنم و اگر به منبدگمان باشد، به بدى با او رفتار مى كنم.[كافى، ج ۲، ص ۷۲، ح ۳]

۴۰ امام صادق عليه السلام :مَنْ يَزْرَعْ خَيْرا يَحْصِدْ غِبْطَةً وَ مَنْ يَزْرَعْ شَرّا يَحْصِدْ نَدامَةً وَ لِكُلِّزارِعٍ ما زَرَعَ؛

هر كس خوبى بكارد، خشنودى درو مى كند و هر كس بدى بكارد، پشيمانى درومى كند، هر كس هر چه بكارد، همان را برداشت مى كند.[كافى، ج ۲، ص ۴۵۸، ح ۱۹]

پديدآورنده : هادی موحدی