راه تحصيل زهد
پرسش :
چگونه می توان زهد را تحصیل کرد؟
پاسخ :
۱ . تقويت بنيادهاى معرفتى
هر چه قوّه عاقله انسان نيرومندتر گردد و او خدا ، دنيا و آخرت را بهتر بشناسد ، از علاقه اش به دنياى نكوهيده كاسته مى گردد. به گفته امام على عليه السلام :
العاقِلُ مَن يَزهَدُ فيما يَرغَبُ فيهِ الجاهِلُ .[۱]خردمند به آنچه نادان رغبت دارد ، بى رغبت است .
در بالاترين مراتب شناخت ، انسان ، نه تنها به دنيا علاقه اى ندارد ، بلكه نسبت به آن نفرت نيز پيدا مى كند .[۲]
۲ . تقويت ارزش هاى دينى
تقويت ايمان و برنامه هاى دينى در زندگى ، به تدريج ، موجب زهدورزى در دنياى نكوهيده مى گردد ، چنان كه در سخنى از امام على عليه السلام آمده است :
الزُّهدُ ثَمَرَةُ الدّينِ .[۳]زهد ، ميوه دين است .
۳ . تقويت شخصيت اخلاقى
بزرگوارى روحى ، يكى از موانع گرفتار شدن در دام دنياى نكوهيده و هوس هاى پست است . به گفته امام على عليه السلام :
مَن كَرُمَت نَفسُهُ صَغُرَتِ الدُّنيا في عَينِهِ .[۴]كسى كه براى خويش ارج قائل باشد ، دنيا در چشمش كوچك مى آيد .
هر چه انسان در خود بيشتر احساس شخصيت و كرامت كند ، از علاقه او نسبت به هوس هاى زيانبارى كه به كرامت او ضربه مى زنند ، كاسته مى گردد . از اين رو ، يكى از راه هاى گسترش فرهنگ زهد در جامعه ، زمينه سازى براى تقويت كرامت انسانى در يكايك مردم است .
۴ . ساده زيستى
يكى از رهنمودهاى اهل بيت عليهم السلام براى تحصيل صفات نيك ، تمرين كردن و عادت دادن خود به آثار آن صفات است . براى مثال ، كسى كه عصبانى مزاج است ، اگر تمرين كند و مدّتى خود را وا دارد كه مانند افراد بردبار عمل نمايد ، به تدريج ، بردبارى براى او عادت مى شود و بردبار مى گردد . امام على عليه السلام مى فرمايد :
إن لَم تَكُن حَليما فَتَحَلَّم ، فَإِنَّهُ قَلَّ مَن تَشَبَّهَ بِقَومٍ إلاّ أوشَكَ أن يَكونَ مِنهُم .[۵]اگر بردبار نيستى ، خود را به بردبارى بزن ؛ زيرا كمتر كسى است كه خود را به قومى مانند كند ، مگر آن كه به زودى ، جزو آنان خواهد شد .
براى كسب صفت زهد نيز مى توان از همين رهنمود استفاده كرد ؛ يعنى همان طور كه واداشتن خود به بردبارى ، به تدريج ، موجب بردبار شدن مى گردد ، واداشتن خود به زهدورزى نيز به زهد مى انجامد ، چنان كه در روايتى ديگر ، از آن امام على عليه السلام نقل شده است :
التَّزَهُّدُ يُؤَدّي إلَى الزُّهدِ .[۶]واداشتن خود به زهد ، به زهد [واقعى] مى انجامد .
بنا بر اين ، ساده زيستى و اجتناب از تجمّل گرايى و تشريفات در زندگى ، هر چند به معناى زهد (بى رغبتى) در دنيا نيست ، ولى يكى از راه هاى مهمّ كسب آن است ، و ترويج فرهنگ ساده زيستى در جامعه ، به تقويت فرهنگ زهدگرايى مى انجامد . در اين باره ، مطالعه سيره عملى پيشوايان دين ـ كه در فصل ششم آمده است[۷]ـ بسيار آموزنده است .
۵ . استمداد از خداوند
در كنار تلاش براى تحصيل چهار عنوان گذشته ، «استمداد از خداوند متعال» براى رسيدن به صفت والاى زهد و تداوم آن ، جايگاه ويژه اى دارد . از اين رو ، يكى از خواسته هاى پيشوايان دين ـ كه خود ، زاهدانِ نمونه بودند ـ در دعاهايشان ، زهد در دنيا بوده است و شگفت آور ، اين كه امام زاهدان ، على عليه السلام ، پيش از واقعه جمل ، ضمن دعايى ، به خداوند متعال ، عرض مى كند :
إن لَم تُعِنّي عَلى دُنيايَ بِزُهدٍ وعَلى آخِرَتي بِتَقوى هَلَكتُ .[۸]اگر مرا در كار دنيايم با «زهد» ، و در كار آخرتم با «تقوا» كمك نكنى ، هلاك مى شوم .
اين سخن ، نشان مى دهد كه اگر عنايت و امدادرسانى خداوند متعال نباشد ، هيچ كس از آلودگى به دنياى نكوهيده و گرفتارى در دام هوس ها مصونيت ندارد .
[۲]ر. ك : ج۱ ص۳۴۷ (مطلقه زيركان) و ۳۹۵ (تشويق به نفرت از دنيا) .
[۵]نهج البلاغة : حكمت ۲۰۷.
[۷]ر. ك : ص ۲۱۳ (فصل ششم : نمونه هاى زهد) .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت