تدوين حديث(3)

صحابه و كتابت حديث

محمد على مهدوى راد

در مقاله پيشين، از «كتابت حديث در عصر پيامبر(ص)» سخن گفتيم و نشان داديم كه سنّت آن بزرگوار، بر لزوم كتابت استوار است. پس از آن، احاديث گزارش شده از رسول اللّه(ص) در منع كتابت را نقد كرديم و نشان داديم كه ازحجّيّت، ساقط است. اكنون در اين شماره، شمارى از صحابيان را ياد مى كنيم كه حديث را مى نگاشتند و بر نگارش و نشر آن، تأكيد مى ورزيدند.
از آنچه در بحث پيشين آورديم، روشن شد كه رسول اللّه (ص) بر كتابت حديث تأكيد مى كرده است و كتابت حديث، به امر رسول اللّه(ص)، به روزگار حيات آن بزرگوار، معمول بوده؛ و هيچ منعى از جانب آن بزرگوار در نگارش حديث، صادر نشده است؛ و روايات منسوب، قطعا بر ساخته است و از حجّيّت، ساقط. بدين سان، بايد تأمّل كرد و به دقّت در نگريست كه صحابيان چه مى كردند. آيا آنان به ضبط و ثبت حديث، همّت مى گماشتند يا نه؟ تأمّل در نصوص تاريخى و بررسى منابع شرح حال نگارى، ترديدى باقى نمى گذارد در اينكه، پاسخ اين سؤال نيز مثبت است؛ و نشان مى دهد كه صحابيان به پيروى از تأكيدها و ترغيبهاى پيامبر اكرم(ص) حديث را مى نوشتند. از نگاشته ها و نوشته هاى آنان، در متون كهن، گاه به «صحيفه» و ديگرگاه به «نسخه» ياد شده است. اكنون اين دو اصطلاح را بازشناسى كنيم.