1) صحيفه:
«صحيفه» برگى است نگاشته شده، كه آن را به «صحف» جمع مى بستند؛ البتّه ساختار قياسى آن، «صحائف» است ۱ . ابن حجر عسقلانى، صحيفه را به «ورقة مكتوبة» تفسير كرده است ۲ ؛ بنابراين، «صحيفه» در اصل وضع لغوى، بر «برگى نگاشته شده» اطلاق مى شده است و در ادامه استعمال، بر برگهاى نگاشته شده نيز اطلاق شده است.
در گزارشهاى تاريخى آمده است كه چون رسول اللّه(ص) بر ابلاغ آيين خود، پاى فشرد و تطميع ها، تهديدها و پيشنهادهاى قريش را براى كنارآمدن با آنها و دست شستن از تبليغ برنتابيد، آنان، همپيمان شدند كه يكسر با رسول اللّه(ص) رويارويى كنند و او و همگامانش را در انزوا قراردهند. سپس پيمان نامه اى نگاشتند و آن را در ميان كعبه آويختند، از اين پيمان نامه كه «برگى مكتوب» بود، به «صحيفه» ياد شده است. ۳
بدين سان، «صحيفه» در اصطلاح محدّثان، مكتوبى است مشتمل بر حديث و يا احاديثى از رسول اللّه(ص)، نگاشته شده بر برگى و يا برگهايى. ۴
2) نسخه:
در ميان آثار شرح حال نگاران و در ضمن شرح حال محدّثان و راويان، گاه از عنوان «نسخه» سخن رفته است كه آن نيز گويا حديث يا احاديثى است نگاشته شده بر برگى و يا برگهايى. برخى از حديث پژوهان نوشته اند:
از جهت اصطلاح، «صحيفه» نگاشته اى است مشتمل بر يك حديث يا بيشتر (با يك سند) كه ممكن است موضوعات مختلف را در بر داشته باشد؛ مانند:
1.العين، خليل بن أحمد فراهيدى: ۳/۱۲۰؛ تاج العروس: ۲۴/۵
2.فتح البارى: ۱/۰۰۰؛ التّراتيب الإدارية، عبدالحىّ الكتانى: ۱/۲۵۷
3.سيره ابن هشام: ۱/۳۵۰ … ثمّ علّقوا الصّحيفة فى جوف الكعبة …؛ تاريخ طبرى: ۲/۷۸
4.معرفة النسخ والصّحف الحديثية، بكر بن عبداللّه أبوزيد: ۲۴ـ۲۵
