گزارشی از يك پايان نامه - صفحه 266

ج) مرحله بعدى، روشن نمودن محدوده قرنى است كه عالمان احصاشده، در آن به سر مى برده اند.
متأسفانه پژوهشگران علم رجال و تذكره نويسان، علاقه چندانى به طبقه بندى عالمان قرون دوم و سوم هجرى از خود نشان نداده اند. حتّى كتاب «طبقات أعلام الشيعة» كه با علماى قرن چهارم هجرى آغاز مى شود، نيز تعداد اندك شمارى از علماى قرن چهارم (كه در اين تحقيق، شناسايى شده اند) را دربر داشت.
براى به دست آوردن قرنى كه هر عالم مى زيسته است، بدين صورت عمل شد كه: ابتدا، با پيداكردن مشيخه و شاگرد هر راوى، قرونى كه (مشيخه يا شاگرد) در آن به سر مى برده اند، آشكار مى گرديد و سپس، با توجّه به اطلاع تاريخى حاصل شده، قرنى كه راوى در آن زيسته است، به تقريب، به دست مى آمد.
البته هميشه هم كار بدين آسانى نبود. چه بسا مشيخه و شاگرد عالم و راوى هم وضعيّتى چون خود او داشتند. در اين گونه موارد با پيگيرى واسطه هاى دورتر، سعى شد تا حدود قرن زيست او به دست آيد.
گفتنى است كه قرن زيست صحابيان ائمّه(ع)، از روى سالهاى امامت امام معاصرشان، به تقريب، مشخّص گرديد.
د) تلاش ديگرى كه در اين تحقيق صورت گرفته، روشن ساختن وضعيّت علمى عالمان احصا شده است. در اين راه، عمدتا از كتاب «تنقيح المقال» علامه مامقانى استفاده شد.
هـ) ديگر از زمينه هاى اين پژوهش، برشمارى و بازشناسى علماى خاندانهاى موجود در مناطق موردنظر است. يكى از اين خاندانها، به عنوان مثال، اشعريان قم هستند. در اين تحقيق، سعى شد كه احصاى دقيقى از افراد اين خاندان، تا پايان قرن چهارم هجرى انجام شود، كه نتايج مفيدى نيز (به شرح زير) دربر داشت:
اوّلا: معرّفى جامعى درباره اشعريان (كه فقدان آن در كارهاى تحقيقى، به وضوح به چشم مى آمد) در محدوده قرون يادشده،

صفحه از 268