در اين زمينه، كتب تذكره و تواريخ محلّى، قادر به پاسخگويى (با جامعيّتى كه احصاى آمارى مى طلبيد) نبودند؛ (اين منابع، بويژه در قرون مورد تحقيق، بسيار فقيرند) لذا كتابهاى رجالى و روايى اماميّه مورد استفاده قرارگرفت.
نخست، به هشت كتاب اصلى رجال اماميّه (كه عبارتند از: الفهرست و رجال طوسى، و نيز رجال كشّى، ابن داود، برقى، ابن غضائرى و علاّمه) رجوع شد و تمامى افرادى كه منسوب به شهرهاى مناطق موردنظر بودند، برشمرده شدند. سپس، به امّهات كتب روايى شيعه (مجموعه مصنّفات شيخ صدوق و شيخ مفيد، كتب اربعه شيعه و بحارالانوار) مراجعه گرديد و در اين منابع نيز افراد منسوب به شهرهاى مناطق موردنظر، شناسايى و برشمرده شدند.
ب) پس از اين احصا، به جمع آورى اطّلاعات باارزشى كه در مورد علماى برشمرده شده، در كتابهاى رجالى متقدّم (كه نام برديم)، و كتب رجالى متأخّر (معجم رجال الحديث خويى ـ تنقيح المقال مامقانى ـ جامع الرّواة اردبيلى ـ مستدركات شاهرودى)، و كتابهاى تذكره (اعيان الشيعه امين عاملى، طبقات اعلام الشيعه طهرانى) و نيز در مسندهاى ائمّه(ع) موجودبود، پرداخته شد. ۱
1.ذكر اين نكته سودمند است كه نسخه خطى منحصر به فردى از كتاب ارزشمند «انوار المشعشعين» در كتابخانه آية الله مرعشى (ره) نگهدارى مىشود كه حاوى اطلاعات پر ارجى در شرح احوال علما و اعلام قم در قرون گذشته مىباشد؛ ليكن متأسّفانه مسئولان كتابخانه، به دلايلى، دسترسى محقّقان را به اين كتاب، غير ممكن ساخته اند.
بهره گيرى من در اين تحقيق از اطلاعات موجود در كتاب ياد شده، به واسطه فهرستى صورت گرفت كه استاد حسين مدرسّى طباطبايى، از اين نسخه برداشته و ششصد تن از عالمان قمى، از قرون اول هجرى تا قرن نهم را در آن ياد كرده اند(حسين مدرسّى طباطبايى، كتابشناسي آثار مربوط به قم ، چاپ حكمت ، قم ، ۱۳۵۳ش ، ص ۱۳۷-۱۵۹).
همچنين گفتنى است در مقايسه ميان ليست احصايى اين تحقيق، با فهرست استخراجى استاد، روشن گرديد كه با وجود اينكه ايشان فهرست مزبور را جامع علماى قم مىدانند، لااقل در سه قرن مورد نظر ما و فقط با استناد به كتب رجالى متقدّم ، رقم علماى قمى، به مراتب بيشتر از افراد فهرست شده استاد است.
