معناشناسی ساختاری مفهوم شجاعت در منابع روایی

نشریه : پژوهش‌نامه علوم حدیث تطبیقی

نویسنده : پديدآورنده : حسین شیرافکن
پديدآورنده : امید نصیری
پديدآورنده : مجید محمدلو

چکیده :

شُجاعَت از فضائل اخلاقی است که به‌معنای دلیری آمده و در علم اخلاق از آن به‌عنوان حد وسط بی‌باکی و ترس یاد می‌شود. با توجه به اهمیت مـسئلۀ شجاعت در حیات بشر و اثرگذاری فراوان آن در رشد و تعالی مادی و معنوی او، بایستگی شناسایی حیطۀ مـعنایی آن، به‌خصوص در محدودۀ منابع اسلامی‌، بیش‌ازپیش، معین می­گردد. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با تأکید بر حوزه معناشناسی ساختاری بر آن است که در یک فرایند منظّم به بررسی شبکه‌ای معنای واژه شجاعت بپردازد. بر اساس یافته‌های این پژوهش با بررسی دامنۀ معنایی و روابط هم‌نشینی و جانشینی واژه شجاعت در منابع دینی، مفهوم «شجاعت» با تعدادی از مفاهیم همچون «صدق و راستی»، «ازخودگذشتگی»، «تن‌ندادن به ذلت»، «نام‌جویی»، «همت»، «غیرت»، «تسلط بر نفس»، «حمیّت»، «بخشندگی»، «حلم» و «خردمندی» رابطۀ اشتدادی دارد. مفاهیم «نصرت»، «فضیلت» و «ایستادگی» نیز با مفهوم «شجاعت» رابطۀ توزیعی دارند. همچنین، مفهوم «شجاعت» با مفاهیمی مانند «جبن» و «عدم دوراندیشی» رابطۀ تقابلی دارد؛ لذا از طریق شجاعت می‌توان آن دسته از خصلت‌هایی که با این مفهوم رابطۀ اشتدادی دارند را تقویت و از آفت خصائصی چون «جبن» و «عدم دوراندیشی» که با این خصیصه رابطه تقابلی دارند در امان ماند.