نام کتاب : جریان شناسی فکری امامیه در دوران فترت

در این پژوهش به بررسی و تبیین چگونگی امتداد جریان های مدرسه کوفه و همچنین نحوه شکل گیری جریان های نوظهور و در نهایت ارتباطات و تعاملات این جریان ها با یکدیگر، در سه حوزه اصلی بغداد، بصره و خراسان ـ ماوراء النهر تا دوره شکل گیری کلام امامیه (حدود 360ق) در مدرسه بغداد با محوریت شیخ مفیدپرداخته شده است.

در این پژوهش به بررسی و تبیین چگونگی امتداد جریان های مدرسه کوفه و همچنین نحوه شکل گیری جریان های نوظهور و در نهایت ارتباطات و تعاملات این جریان ها با یکدیگر، در سه حوزه اصلی بغداد، بصره و خراسان ـ ماوراء النهر تا دوره شکل گیری کلام امامیه (حدود ۳۶۰ق) در مدرسه بغداد با محوریت شیخ مفیدپرداخته شده است.

گرچه پرسش های فرعی این نوشتار در سطحی ساده سازی شده، تنها به وجود جریان های کلامی در سه منطقه جغرافیایی بزرگ آن دوره اشاره می کند، اما در پسِ این پرسش های به ظاهر ساده، دغدغه های چندی نهفته است: این پرسش تاریخی که با افول مدرسه فکری کوفه در اواخر سده دوم، آیا اساساً این مدرسه فکری به طور کلی به فراموشی سپرده شد یا اینکه در طول سده های سوم و چهارم، در مناطق دیگر امتداد یافت؟ همچنین در صورت وجود چنین امتدادی، آیا آن گونه که ابوالحسن اشعری اشاره کرده است، می توان جریان های نوظهوری را شناسایی کرد که در داد و ستد فکری و تعامل با نمایندگان جریان های قبلی بوده اند؟ در این صورت چگونه می توان پی جوی تأثیرات تاریخی این جریان ها در پیدایش مدرسه کلامی بغداد با محوریت شیخ مفید شد؟

این اثر می تواند با پاسخ به این پرسش ها، تکمیل کننده آثاری باشد که در حوزه مدرسه کوفه، قم و بغداد، در دوره های نخستین و دوره های میانه در دهه های اخیر انجام شده اند. زیرا این دوره تاریخی از کلام امامیه، آشکارا مورد غفلت قرار گرفته است.

به دلیل گستردگی زیاد مدرسه قم و کوفه که کاری مفصل و جداگانه می طلبند، نویسنده به سراغ قم و کوفه نرفته و به مناطق اصلی دیگر، یعنی بغداد، بصره و منطقه خراسان ـ ماوراءالنهر بسنده کرده است. از مناطق امامی نشین دیگر نیز به این دلیل که هرگز از این جهت اهمیت چندانی نداشتند، چشم پوشیده است. ناگفته نماند که تنها به جریان های فکری امامیه پرداخته شده است. قلمرو جغرافیایی این رساله شامل سه منطقه بغداد، بصره و خراسان ـ ماوراءالنهر است.

نویسنده، کتاب خود را در سه فصل زیر سامان داده است:

فصل اول: جریان‌شناسی فکری امامیه در بغداد

فصل دوم:‌ جریان‌شناسی فکری امامیه در بصره

فصل سوم: جریان‌شناسی فکری امامیه در خراسان و ماوراءالنهر