آسیب‌شناسی معرفت تاریخی از دیدگاه نهج‌البلاغه

نشریه : پژوهشنامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : میثم کهن ترابی

چکیده :

دستیابی به معرفت صحیح تاریخی و به‌کارگیری آن در صحنه حیات فردی و اجتماعی بشر، نیازمند شناخت و از میان برداشتن آسیب‏ها و خطراتی است که درس‏آموزی تاریخ و مفیدبودن آن را با تهدید مواجه می‏‌سازد. حضرت علی(ع) در نهج‏‌البلاغه بارها به موضوع تاریخ پرداخته است. ایشان پس‌ازآنکه در مواضع متعددی معرفت تاریخی را ممکن می‌‏داند و آن را ضروری و مهم می‌‏شمارد، موانع و آسیب‏‌های فهم تاریخی را معرفی و مخاطبین خویش را از آن برحذر داشته است. این آسیب‏‌ها در سه محور کلی بروز می‏‌کند. عدم توجه به قانونمندی تاریخ آسیبی است که موجب می‏‌شود تاریخ، صرفاً به دانشی بیهوده و منحصر در گذشته تبدیل شود. آسیب دیگر، بی‏‌توجهی به ملاک‌‏های صحیح در نقد تاریخ است. اتکا به نقاط تاریک و مجهول تاریخ، عدم تفکیک منافع و مضرات تاریخ و اصرار بر وجوه غیرمفید تاریخ ازجمله آسیب‏‌هایی است که در این زمینه بروز می‌‏یابد. سومین آسیبی که گریبان‌گیر معرفت تاریخی می‌‏شود، غفلت از درس‌های تاریخ و به‌کارنبستن آن در عمل است. توقف در مرحله مطالعه و تبیین معرفت تاریخی و تدارک‌‏ندیدن سازوکاری برای پیاده‌سازی محصول معرفت تاریخی‏‏ در رفتار فردی و جمعی انسان، جدی‌‏ترین آسیبی است که در مسیر کسب معرفت تاریخی ظهور می‏‌یابد. پژوهش حاضر با بهره‏‌گیری از منابع کتابخانه‏‌ای و با روشی توصیفی ـ تحلیلی، آسیب‏‌های معرفت تاریخی که در سخنان علی(ع) در نهج‌‏البلاغه تبلور یافته را احصاء و مورد تحلیل و تبیین قرار داده است.