احادیث داستانی وجوب پیشوا برای انسان ها

الکافی عن یونس بن یعقوب:

کانَ عِندَ أبی عَبدِ اللّهِ(ع) جَماعَةٌ مِن أصحابِهِ، مِنهُم حُمرانُ بنُ أعینَ، ومُحَمَّدُ بنُ النُّعمانِ، وهِشامُ بنُ سالِمٍ، وَالطَّیارُ، وجَماعَةٌ فیهِم هِشامُ بنُ الحَکمِ وهُوَ شابٌّ.

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ(ع): یا هِشامُ، ألا تُخبِرُنی کیفَ صَنَعتَ بِعَمرِو بنِ عُبَیدٍ، وکیفَ سأَلتَهُ؟

فَقالَ هِشامٌ: یا بنَ رَسولِ اللّهِ، إنّی اُجِلُّک وأستَحییک ولا یعمَلُ لِسانی بَینَ یدَیک.

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ: إذا أمَرتُکم بِشَیءٍ فَافعَلوا.

قالَ هِشامٌ: بَلغَنی ما کانَ فیهِ عَمرُو بنُ عُبَیدٍ وجُلوسُهُ فی مَسجِدِ البَصرَةِ، فَعَظُم ذلِک عَلَی فَخَرَجتُ إلَیهِ، ودَخَلتُ البَصرَةَ یومَ الجُمُعَةِ، فَأَتَیتُ مَسجِدَ البَصرَةِ، فَإِذا أنَا بِحَلقَةٍ کبیرَةٍ فیها عَمرُو بنُ عُبَیدٍ، وعَلَیهِ شَملَةٌ سَوداءُ مُتَّزِرٌ بِها مِن صوفٍ، وشَملَةٌ مُرتَدٍ بِها، وَالنَّاسُ یسأَلونَهُ، فَاستَفرَجتُ النّاسَ فَأَفرَجوا لی، ثُمَّ قَعَدتُ فی آخِرِ القَومِ عَلی رُکبَتَی، ثُمَّ قُلتُ: أیهَا العالِمُ، إنّی رَجُلٌ غَریبٌ تَأذَنُ لی فی مَسأَلَةٍ؟ فَقال لی: نَعَم، فَقُلتُ لَهُ: ألَک عَینٌ؟ فَقالَ: یا بُنَی أی شَیءٍ هذا مِنَ السُّؤالِ؟ وشَیءٌ تَراهُ کیفَ تَسأَلُ عَنهُ؟ فَقُلتُ: هکذا مَسأَلَتی، فَقالَ: یا بُنَی سَل وإن کانَت مَسأَلَتُک حَمقاءَ، قُلتُ: أجِبنی فیها، قالَ لی: سَل.

قُلتُ: ألَک عَینٌ؟ قالَ: نَعَم، قُلتُ: فَما تَصنَعُ بِها؟ قالَ: أری بِهَا الأَلوانَ وَالأَشخاصَ، قُلتُ: فَلَک أنفٌ؟ قالَ: نَعَم، قُلتُ: فَما تَصنَعُ بِهِ؟ قالَ: أشُمُّ بِهِ الرَّائِحَةَ، قُلتُ: ألَک فَمٌ؟ قالَ: نَعَم، قُلتُ: فَما تَصنَعُ بِهِ؟ قالَ: أذوقُ بِهِ الطَّعمَ، قُلتُ: فَلَک اُذُنٌ؟ قالَ: نَعَم، قُلتُ: فَما تَصنَعُ بِها؟ قالَ: أسمَعُ بِها الصَّوتَ، قُلتُ: ألَک قَلبٌ؟ قالَ: نَعَم، قُلتُ: فَما تَصنَعُ بِهِ؟ قالَ: اُمَیزُ بِهِ کلَّما وَرَدَ عَلی هذهِ الجَوارحِ وَالحَواسِّ، قُلتُ: أوَلَیسَ فی هذِهِ الجَوارِحِ غِنی عَنِ القَلبِ؟ فَقالَ: لا، قُلتُ: وکیفَ ذلِک وهِی صَحیحَةٌ سَلیمَةٌ؟ قالَ: یا بُنَی إنَّ الجَوارِحَ إذا شَکت فی شَیءٍ شَمَّتهُ أو رَأَتهُ أو ذاقَتهُ أو سَمِعَتهُ، رَدَّتهُ إلَی القَلبِ؛ فَیستَیقِنُ الیقینَ ویبطِلُ الشَّک.

قالَ هِشامٌ: فَقُلتُ لَهُ: فَإِنَّما أقامَ اللّهُ القَلبَ لِشَک الجَوارِحِ؟ قالَ: نَعَم، قُلتُ: لابُدّ مِنَ القَلبِ وإلّا لَم تَستَیقِنِ الجَوارِحُ؟ قالَ: نَعَم، فَقُلتُ لَهُ: یا أَبا مَروانَ، فَاللّهُ تَبارَک وتَعالی لَم یترُک جَوارِحَک حَتّی جَعَلَ لَها إماما یصَحِّحُ لَها الصَّحیحَ ویتَیقَّنُ بِهِ ما شَک فیهِ، ویترُک هذَا الخَلقَ کلَّهُم فی حَیرَتِهِم وشَکهِم وَاختِلافِهِم، لا یقیمُ لَهُم إماما یرُدّونَ إلَیهِ شَکهُم وحَیرَتَهُم، ویقیمُ لَک إماما لِجَوارِحِک تَرُدُّ إلَیهِ حَیرَتَک وَشَکک؟!

قالَ: فَسَکتَ ولَم یقُل لی شَیئا.

ثُمَّ التَفَتَ إلَی فَقالَ لی: أنتَ هِشامُ بنُ الحَکمِ؟ فَقُلتُ: لا، قالَ: أمِن جُلَسائِهِ؟ قُلتُ: لا، قالَ: فَمِن أینَ أنتَ؟ قالَ: قُلتُ: مِن أهلِ الکوفَةِ. قال: فَأَنتَ إذا هُوَ، ثُمَّ ضَمَّنی إلَیهِ، وأَقعَدَنی فی مَجلِسِهِ وزالَ عَن مَجلِسِهِ وما نَطَق حَتّی قُمتُ.

قالَ: فَضَحِک أبو عَبدِ اللّهِ(ع) وقالَ: یا هِشامُ، مَن عَلَّمَک هذا؟ قُلتُ: شَیءٌ أخَذتُهُ مِنک وَألَّفتُهُ. فَقالَ: هذا وَاللّهِ مَکتوبٌ فی صُحُفِ إبراهیمَ وموسی(ع).[۱]

الکافی ـ به نقل از یونس بن یعقوب ـ:

جمعی از اصحاب امام صادق(ع)، از جمله: حُمران بن اَعین و محمّد بن نُعمان و هِشام بن سالم و طیار، خدمت امام صادق(ع) بودند و جمع دیگری نیز حضور داشتند و هشام بن حکم ـ که جوان بود ـ در میان آنان بود. امام صادق(ع) فرمود: «ای هشام! به من گزارش نمی دهی که با عمرو بن عُبَید، چه کردی و از او چه پرسیدی؟».

هشام گفت: ای فرزند پیامبر خدا! هیبت شما مرا می گیرد و از شما شرم دارم و زبانم در برابرتان بند می آید.

امام صادق(ع) فرمود: «وقتی به شما دستوری می دهم، اجرا کنید».

هشام گفت: از وضعیت عمرو بن عبید و مجلس درس او در مسجد بصره، خبردار شدم. این امر، بر من گران آمد و به سوی او ره سپار شدم و روز جمعه به بصره رسیدم و به مسجد بصره رفتم. دیدم جمع بسیاری بر گرد عمرو بن عبید حلقه زده اند و او پای جامه پشمی سیاهی به پا و ردایی به تن داشت و مردم از وی پرسش می کردند. من از مردم، راه خواستم. برایم راه باز کردند و من رفتم و در انتهای جمعیت، دو زانو نشستم. آن گاه گفتم: ای مرد دانشمند! من مردی غریبم. اجازه می دهی سؤالی بپرسم؟ گفت: آری. گفتم: تو چشم داری؟ گفت: پسرم! این چه سؤالی است؟ چیزی را که می بینی، چگونه در باره اش می پرسی؟ گفتم: سؤال من، همین گونه است. گفت: بپرس، پسرم! هر چند پُرسشت احمقانه است. گفتم: پاسخ سؤالم را بده. گفت: بپرس.

گفتم: آیا چشم داری؟ گفت: آری. گفتم: با آن، چه می کنی؟ گفت: با آن، رنگ ها و اشخاص را می بینم. گفتم: آیا بینی داری؟ گفت: آری. گفتم: با آن، چه می کنی؟ گفت: با آن، بوها را استشمام می کنم. گفتم: آیا دهان داری؟ گفت: آری.

گفتم: با آن، چه می کنی؟ گفت: با آن، مزه ها را می چشم.

گفتم: آیا گوش داری؟ گفت: آری. گفتم: با آن، چه می کنی؟ گفت: با آن، صدا را می شنوم.

گفتم: آیا دل داری؟ گفت: آری. گفتم: با آن، چه می کنی؟ گفت: به وسیله آن، آنچه را بر این اندام ها و حواس، وارد می شود، تمییز می دهم. گفتم: آیا با وجود این اندام ها، از دل، بی نیازی نیست؟ گفت: نه. گفتم: چگونه نه، در حالی که این اندام ها صحیح و سالم هستند؟

گفت: پسرم! این اندام ها هر گاه در چیزی که بوییده یا دیده یا چشیده و یا شنیده اند، شک کنند، آن را به دل، ارجاع می دهند و دل، یقین حاصل می کند و شک را از بین می برد.

به او گفتم: پس خداوند، دل را در حقیقت، برای [رفع] شک اندام ها گذاشته است؟ گفت: آری. گفتم: پس وجود دل، لازم است وگر نه، اندام ها به یقین نمی رسند؟ گفت: آری.

به او گفتم: ای ابو مروان! پس خداوند ـ تبارک و تعالی ـ که اندام های تو را به حال خود رها نکرده ـ بلکه برای آنها پیشوایی قرار داده است تا بر دریافت های صحیحِ آنها صحّه بگذارد و به آنچه در آن شک شده است، یقین کند ـ [آیا] این همه مخلوق را در سرگردانی و شک و اختلاف، رها می سازد و برایشان پیشوایی که شک و سرگردانی شان را به او ارجاع دهند، قرار نمی دهد، در صورتی که برای اندام های تو، پیشوایی قرار داده است تا سرگردانی و شک خود را به او ارجاع دهی؟!

عمرو، خاموش ماند و چیزی به من نگفت. سپس رو به من کرد و گفت: تو هشام بن حَکمی؟ گفتم: خیر. گفت: از همنشینان اویی؟ گفتم: خیر. گفت: پس اهل کجایی؟ گفتم: از اهالی کوفه. گفت: پس تو، خود او هستی.

آن گاه، مرا در آغوش کشید و به جای خود نشانید و خودش از جایش برخاست و تا زمانی که من نشسته بودم، دیگر سخنی نگفت.

[با شنیدن سخنان هشام،] امام صادق(ع) خندید و فرمود: «ای هشام! این مطالب را چه کسی به تو آموخته است؟».

هشام گفت: مطالبی است که از خود شما آموخته بودم و آنها را به هم ربط دادم.

امام فرمود: «به خدا سوگند که این مطلب، در کتاب های ابراهیم(ع) و موسی(ع) نوشته است».

[۱]. الکافی: ج ۱ ص ۱۶۹ ح ۳، دانشنامه قرآن و حدیث، ج ۶، ص ۲۸۰.