معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة

پس از مقدماتی در مورد علم رجال، متن کتاب، شامل این مباحث است: اسامی راویان کتاب های چهارگانه حدیثی شیعه و کسانی که نامشان در منابع اصلی رجال بوده است به ترتیب حروف الفبا، با ذکر احوال هر راوی.

این کتاب، مشتمل بر مطالب زیر است:

مقدّمه مؤلّف، در ویژگی های این کتاب، همراه با چند مقدّمه که این مباحث را مورد بررسی قرار داده اند:

مقدّمه اوّل: نیاز به علم رجال؛

مقدّمه دوم: چگونگی اثبات وثاقت یا حسن راویان؛

مقدّمه سوم و چهارم: توثیقات عامّه؛

مقدّمه پنجم: بررسی احادیث کتب اربعه؛

مقدّمه ششم: بررسی کتاب های اصلی علم رجال.

متن کتاب، شامل مباحث ذیل است: اسامی راویان کتاب های چهارگانه حدیثی شیعه و کسانی که نامشان در منابع اصلی رجال بوده است به ترتیب حروف الفبا، با ذکر احوال هر راوی تنظیم شده اند. در مواردی که یک راوی، تحت عنوان های مختلف آورده شده است، شرح حال این راوی، در ذیل یکی از عناوین معروف وی بیان شده است و عنوان های دیگر به آن عنوان، ارجاع داده شده اند.

در شرح حال هر عنوان، ابتدا آرای رجالیان متقدّم و نقل قول منابع اصلی رجال ذکر شده است. همچنین فهرستی از راوی و مروی عنه هر راوی، همراه با آمار روایات های وی در کتب اربعه، ارائه شده است.

اختلاف تعبیر از یک راوی در کتاب های مختلف، با عنوان «اختلاف کتب» و اختلاف تعبیر از یک راوی در نسخه های یک کتاب، با عنوان «اختلاف نسخ» مشخّص شده است.

مؤلّف کتاب، در پایان بسیاری از شرح حال ها، دیدگاه خود را مطرح نموده است.

در ذیل هر عنوان، نشانی روایت های آن راوی در کتب اربعه در صورتی که مختصر باشند (مثلاً بین پنج تا ده نفر) آورده شده است؛ وگرنه در پایان هر جلد، به دنبال عنوان «تفصیل طبقات الرواة»، تفصیل طبقات راویان در آن جلد، با بیان فهرست نشانی های راوی و مروی عنه هر یک از راویان، مشخّص شده است.

فهرست های تهیه شده بر این کتاب عبارت اند از:

دلیل معجم رجال الحدیث، محمّد سعید طریحی.

المعین علی معجم رجال الحدیث، سید محمّد جواد حسینی بغدادی.

المفید من معجم رجال الحدیث، محمّد جواهری.

که قبلاً معرّفی شدند.

همچنین عبد الهادی فقهی زاده، مقدّمه های این کتاب را با عنوان درآمدی بر علم رجال، ترجمه کرده و به طور مستقل ارائه نموده است.

چاپ دیگر:
تهران، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، ۱۴۱۳ ق، ۲۴ ج، پنجم.

این کتاب، مشتمل بر همان خصوصیاتی است که در معرّفی چاپ اوّل همین کتاب به آنها اشاره شد، به همراه ویژگی های خاصّی که به آنها اشاره می شود:

عبد الصاحب خویی در مقدمه چاپ پنجم متذکر شده است که: از ویژگی های این چاپ، آن است که در محتوا و شکل کتاب، تجدید نظرهایی اعمال شده است.

تجدید نظرهای موجود در محتوای کتاب، عبارت اند از:

به دنبال عدول مرحوم خویی رحمه الله از توثیق راویان کتاب کامل الزیارات، به توثیق مشایخ بلاواسطه ابن قولویه، در بعضی از مبانی رجالی و اصول عامّه موجود در مقدّمه کتاب تغییراتی حاصل شد که موجب تغییر اعتبار بعضی از رجال حدیث، از جهت توثیق و تضعیف گردید.

این تغییرها شامل: بیان شرح حال های جدید، اضافه کردن مطالبی در ابواب اختلاف کتب و اختلاف نسخ و طبقات راویان است.

در تغییرهای موجود در شکل کتاب، می توان به تصحیح ویرایش کتاب و ارائه آن در ۲۴ جلد، اشاره نمود.