جامعیت قرآن

با نگاهی گسترده به مجموع آیات و روایات، می توان گفت جامعیت قرآن، نسبت به همه معارف مورد نیاز برای هدایت بشر (اعم از: احکام، عقاید، تاریخ و هر آنچه در این خصوص، مؤثّر باشد)، پذیرفتنی است؛ امّا جامعیت مطلق قرآن، از ظواهر الفاظ قرآن، قابل استنباط نیست؛ زیرا مطالبی مانند: فرمول های ریاضی، فیزیک و شیمی، در مدلول لفظی آیات قرآن نیستند. با این حال، با فرض صحّت روایاتی که قرآن را مشتمل بر علم همه موجودات «عِلمُ ما کانَ وَ ما یکونُ وَ ما هُوَ کائِنٌ إلی یومِ القِیامَةِ» دانسته اند، باید اذعان کرد که در این صورت، دلالت قرآن بر همه علوم، از طریق دلالت لفظی نخواهد بود؛ بلکه با اشاراتی است که اسرار و زوایای پنهان را کشف می کند و فهم متعارف مخاطبان، از آن محروم است.[۱]بنا بر این، جامعیت مطلق قرآن، در خصوص پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) است که به بطون قرآن دسترسی دارند، چنان که از امام علی(ع) نقل است که فرمود:

از من، در باره قرآن بپرسید؛ چرا که دانش اوّلین و آخرین، در قرآن است. [قرآن] برای هیچ گوینده ای [جای] سخن نگذاشته است و تأویل آن را جز خدا و استواران در دانش، کسی نمی داند و اینان، یک نفر نیستند. پیامبر خدا(ص)، یکی از ایشان بود که خداوند سبحان، آن را به او آموخت و پیامبر خدا(ص) هم آن را به من آموخت و [تأویل قرآن ]در فرزندان [معصومِ] او تا روز قیامت، باقی خواهد ماند.[۲]

بر پایه این روایت و روایات مشابه،[۳]اهل بیت(ع) تنها کسانی هستند که به بطون و حقایق قرآن، دسترسی داشته و از این طریق با همه علوم و معارف دیگر آشنایند.

[۱]. المیزان فی تفسیر القرآن: ج ۱۲ ص ۳۲۵.

[۲]. تأویل الآیات الظاهرة: ج ۲ ص ۵۵۵ ح ۱۰، تفسیر فرات: ص ۶۸ ح ۳۸: «سَلونی عَنِ القُرآنِ فَإِنَّ فِی القُرآنِ عِلمَ الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ، لَم یدَع لِقائِلٍ مَقالاً، وَ لا یعلَمُ تَأویلَهُ إلاَّاللَّهُ وَالرّاسِخونَ فِی العِلمِ، وَ لَیسوا بِواحِدٍ، وَ رَسولُ اللَّهِ(ص) کانَ واحِدا مِنهُم عَلَّمَهُ اللَّهُ سُبحانَهُ إیاهُ، وَ عَلَّمَنیهِ رَسولُ اللَّهِ(ص)، ثُمَّ لا یزالُ فی بَقِیتِهِ إلی یومِ القِیامَةِ».

[۳]. ر. ک: شناخت نامه قرآن: ج ۴ ص ۵۹ استواران در دانش و در شناخت تأویل و ج ۱ ص ۷۰ (آشنایی با حقایق قرآن).