۴۴۳.فضل بن سهل در مجلس مأمون از امام رضا عليه السلام پرسيد : اى ابوالحسن ، آيا مردم مجبور هستند؟ فرمود : خداوند عادل تر از آن است كه مجبور كند و سپس عذاب دهد.
گفت : آيا رها هستند؟ گفت : خداوند حكيم تر از آن است كه بنده اش را مهمل گذارد و او را به خودش وانهد.

۴۴۴.در برخى روايت هاست كه شخصى از امام رضا عليه السلام پرسيد : اى زاده پيامبر خدا ، آيا مى گويى : خداوند متعال كارهاى بندگان را در اختيار خود آنان قرار داده است؟ امام فرمود : آنان ناتوان تر و حقيرتر از اين هستند. پرسيد : پس آنان را مجبور كرده است؟ فرمود : او عادلتر و بزرگتر از اين است.
گفت : پس نظر شما چيست؟ فرمود : من مى گويم ، به آنان فرمان داده و نهيشان كرده است و قدرت اجراى امر و نهيش را به آنان داده و ايشان را مختار كرده است و خداى عزيز چنين فرمود : «و بگو عمل كنيد كه به زودى خداوند و پيامبرش عمل شما را مى بيند» و خداى سبحان چنين فرمود : «هركس خواهد ايمان آورد و هر كس خواهد كفر ورزد.» و خداى متعال چنين وعده و وعيد داده است. «هر كس همسنگ ذره اى كار نيك كند آن را مى بيند و هر كس هموزن ذره اى كار بد كند آن را مى بيند.»

۴۴۵.مصاحبتت با حاكم ، محتاطانه و با دوست ، فروتنانه و با دشمن پرهيزكارانه و با توده مردم ،خوشرويانه باشد.

۴۴۳.وسَألَهُ عليه السلام الفَضلُ بنُ سَهل في مَجلِسِ المأمونِ فَقالَ : يا أبا الحَسَنِ، الخَلقُ مَجبورونَ ^۱ فَقالَ : اللّهُ أعدَلُ مِن أن يُجبِرَ ثُمَّ يُعَذِّبُ.
قَالَ : فَمُطلَقونَ؟ قالَ : اللّهُ أحكَمُ مِن أن يُهمِلَ عَبدَهُ ، ويَكِلُهُ إلى نَفسِهِ. ^۲

۴۴۴.وفي بعضِ الرواياتِ : أنّ بَعضَ الناسِ سألَ الرِّضا عليه السلام فَقالَ : يابنَ رَسولِ اللّهِ، أتَقولُ : إنَّ اللّهَ تَعالى فَوَّضَ إلى عِبادِهِ أفعالَهُم؟ فَقالَ عليه السلام : هُم أضعَفُ مِن ذلِكَ وأقلُّ.
قالَ: فأجبَرَهُم؟ فَقالَ : هُوَ أعدلُ مِن ذلِكَ وأجَلُّ.
قالَ : فَكَيفَ تَقولُ؟ قالَ عليه السلام : أقولُ : أَمَرَهُم ونَهاهُم ، وأقدَرَهُم عَلى ما أمَرَهُم بِهِ ونَهاهُم عَنهُ، وخَيَّرَهُم ، فَقالَ عَزَّ مِن قائِلِ : «وَ قُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ»^۳ وقالَ سُبحانَهُ : «فَمَن شَآءَ فَلْيُؤْمِن وَ مَن شَآءَ فَلْيَكْفُرْ»^۴ وقالَ تَعالى وَعداً ووَعيداً : «فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ»^۵ . ^۶

۴۴۵.اِصحَبِ السُّلطانَ بِالحَذَر ^۷ ، وَالصَّديقَ بِالتَّواضُعِ ، وَالعَدُوَّ بِالتَّحَرُّزِ ، وَالعامَّةَ بِالبِشرِ. ^۸