عمر رضا كحّاله به پيروى از اسماعيل پاشا ، آن را نقل كرده است. ^۱ چنين به نظر مى رسد كه اين انتساب ، نتيجه سوء برداشت از عبارت علّامه مجلسى در مقدمه بحار الأنوار است. ^۲

رحله هاى حديثى نعمانى

نعمانى سفرهاى طولانى و متعددى براى اخذ حديث داشته است . او در سال 313 از موطن خود به شيراز رفت ، تا از عالم و محدّث شيعى ، ابوالقاسم موسى بن محمّد اشعرى ، نوه دخترى سعد بن عبداللّه اشعرى ^۳ ، بدون واسطه روايت بشنود و احاديث او وجدّش را اخذ كند . ^۴ پس از آن ، به بغداد رخت بركشيد تا از انجمن هاى علمى و حديثى آن روزگار بغداد كه در روزهاى اوج خود بود ، خوشه چيند و از محضر محدثانى بهره برد كه چون كلينى ، ابن عقده كوفى ، محمّد بن همام و أبو على أحمد بن محمّد بن يعقوب كوفى ، سلامة بن محمّد ارزنى و ... هر يك از استوانه هاى استوار و وزنه هاى علمى جهان اسلام بودند . يك گزارش ، زمان حضور او را در بغداد ، سال 327 ذكر مى كند . ^۵ پس از آن ، به طبريه از توابع اردن سفر كرد ، تا به روايات غير شيعى نيز دست يابد . او در آنجا و به سال 333 از محمّد بن عبداللّه المعمر الطبرانى كه از ناصبيان و محبّان يزيد بن معاويه بود ^۶ و نيز از عبداللّه بن عبدالملك بن سهل طبرانى ^۷ حديث شنيد .
نعمانى ، در آخرين رحله خود به شام رفت و در دمشق از محمّد بن عثمان بن علاّن الدهنى البغدادى ^۸ حديث اخذ كرد ، و سپس به شهر حلب رفت و تا پايان عمر در آنجا به

دعاى سرّ ^۱ و دعاى اعتقاد ^۲ و برخى احاديث پراكنده ^۳ ، اين نكته را روشن مى سازد كه كوشش هاى علمى نعمانى بسى گسترده تر از آن است كه به ما رسيده است .
خطبه غرّا ، زيبا و آهنگين آغاز كتاب غيبتش ، چيره دستى او را در ادب و لغت نشان مى دهد ^۴ و استشهاد مكرّر و مناسب به آيات و روايات متعدد ، تسلط او را بر مفاهيم و معارف قرآن و حديث ، هويدا مى سازد . ^۵ همين گستردگى اطلاعات موجب شده است كه در پايان ابواب كتاب ، بيان ها و توضيحاتى سودمند بيفزايد و كتاب غيبت را از يك جمع آورى صرف حديث بركشد .
متأسفانه دست روزگار ، ديگر كتاب هاى نعمانى را به ما نرسانده و تنها نام و گزارشى مختصر از آنها در دست است . شيخ حرّ عاملى ، صاحب وسائل الشيعه كه مكررا و با واسطه از تفسير نعمانى ، روايت نقل مى كند ، تنها قطعه اى از اين تفسير را ديده است . ^۶ به احتمال فراوان ، اين قطعه همان روايت هاى مبسوطى است كه نعمانى با سندش از امام صادق عليه السلام نقل كرده و آنها را به عنوان مقدمه تفسيرش قرار داده بوده است . اين مجموعه ، به همراه خطبه اى كوتاه ، به صورت مستقل تدوين شده و در رساله محكم و متشابه سيد مرتضى آمده است ^۷ . علّامه مجلسى تمام آن را در مجلد قرآن بحار الأنوار ^۸ آورده است .
اسماعيل پاشا بغدادى ، دو كتاب ديگر به نعمانى نسبت داده است ^۹ : يكى جامع الأخبار و ديگرى نثر اللئالى ، كه هيچ يك از كتب كتابشناسى آنها را از آن نعمانى ندانسته اند. ^۱۰ تنها