مفهوم عقل و حدود کارآیی آن در دو شرح «الکافی»

فاضله میرغفوریان^۱

چکیده

یکی از مسائل مورد توجه شارحان روایات الکافی تعریف عقل و حدودکارآیی آن است. این توجه به دلیل وجود روایات اهل بیت علیهم السلام در اصول الکافی است.

این مقاله در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول، شامل تعریف عقل از نگاه ملاصالح مازندرانی و علامه مجلسی است. ملاصالح دارای تمایلات فلسفی بوده و بنا بر این، تعریف وی از عقل کاملاً متأثر از نگاه فلسفی وی است؛ اما علامه مجلسی به دلیل نگاه منتقدانه به فلسفه و تفکرات فلسفی، تعریفی کاملاً متمایز از ملاصالح دارد.

در بخش دوم، محدوده کارآیی عقل و نقش آن در معرفت بررسی شده است. ملاصالح به پیروی از اخباریان و فلاسفه‏ای چون میرداماد به موهبی و فطری بودن معرفت باور دارد و عقل را در این حوزه ناکارآمد معرفی می‏کند.‏ علامه مجلسی نظر صریحی در این موضوع نمی‏دهد، اما با توجه به شواهد موجود در شرحش می‏توان به این نتیجه رسید که وی معرفت را نظری و اکتسابی می‏داند.

کلید واژه‌ها: عقل، معرفت، ملاصالح مازندرانی، علامه مجلسی.

درآمد

یکی از نعمت‌های بزرگ الهیِ در اختیار انسان نعمت عقل است.‏ خداوند متعال وجود این نعمت را در آیات بسیاری از قرآن کریم به انسان یادآوری کرده و او را به بهره‌برداری هر چه بیشتر از آن تشویق می‏فرماید.‏