در ميان علماي متقدم شيعه نيز گاه به اطلاق اين اصطلاح بر مي‌خوريم؛ چنان‌كه مثلاً شيخ مفيد در شرح رساله تصحيح الاعتقادات صدوق از «اصحابنا المتعلقين بالاخبار» نام مي‌برد و آنان را نقد مي‌كند. ۱ علامه حلي نيز در نهاية الوصول از «اخباريون» اماميه سخن مي‌گويد. ۲ گاه نيز به اين افراد با نام «متمسكان به اخبار» يا «اصحاب حديث» اشاره مي‌شود. ۳ خود اخباريان نيز گاه از محدثان متقدم شيعه مانند كليني و صدوق به «قدماء اصحابنا الاخباريين» و نظير آن ياد مي‌كنند. ۴
در تاريخ تشيع مي‌توان دو مرحله از گرايش اخباري را از هم تمييز داد: در مرحله اول ـ که پس از غيبت صغري و از حدود قرن چهارم آغاز مي‌شود ـ عالمان شيعه، مانند علي بن ابراهيم، کليني، صدوق و... به نقل، جمع و تدوين اخبار مي‌پردازند. از ديدگاه برخي از محققان، اين گروه ـ که به اخباريان قديم مشهورند ـ نماينده مرحله‌اي از مراحل روش و‌انديشه فقهي بوده‌اند كه در آن به جاي توجه به فروعات و تفريع و توسّع در تطبيق، به الفاظ منقول در روايات وفادار مي‌مانده‌اند. بنا بر اين، اخباريان قديم نماينده روشي خاص در استنباط فقهي نبوده‌اند. ۵
در برابر اين گروه، از اخباريان جديد ياد مي‌شود و هرگاه سخن از اخباريان و اخباري‌گري به ميان مي‌آيد، مراد همين گروه است. اين گروه از اخباريان را چنين شناسانده‌اند:
در فقه متأخر امامي گروهي که به پيروي از اخبار و احاديث اعتقاد دارند و روش‌هاي اجتهادي و اصول فقه را نمي‌پسندند. ۶
اخباري‌گري به اين معنا ديدگاه خاصي است كه عمدتاً از قرن دهم به بعد مطرح شده است.
مسلك عالماني كه به گرايش اخباري مشهورند، يكسان نيست. به نظر مي‌رسد مي‌توان در اين گرايش دو سر يك طيف را تصوير كرد كه در يك سوي آن علامه مجلسي و نيز كساني چون سيد نعمت الله جزايري، ملاخليل قزويني، فيض كاشاني، شيخ يوسف بحراني (و برخي ديگر از عالمان بحرين) و... قرار دارند كه با وجود گرايش معتدل اخباري، مخالفت چنداني با مجتهدان و اصوليان ابراز نمي‌كنند؛ اما در سوي ديگر اين طيف، اخبارياني مانند محمد امين استرآبادي را مي‌بينيم كه مي‌توان به تعبير شيخ يوسف بحراني آنان را «اخباري صلب» ناميد. ۷ در ميان اين دو طيف نيز از اشخاصي مانند شيخ حسين بن شهاب الدين كركي عاملي مي‌توان نام برد كه نه مسالمت جويي گروه نخست را پيش مي‌گيرد و نه مانند ملامحمد امين مجتهدان و اصوليان را آن‌گونه تشنيع مي‌كند.
ملا محمد امين استرآبادي ـ كه بزرگ‌ترين شخصيت مكتب اخباري است ـ بيشتر در اثر مشهورش، الفوائد المدنية ـ که آن را مهم‌ترين، جامع‌ترين و استدلالي‌ترين کتب اخباريان دانسته‌اند ۸ مباني اين
1..۱ تصحيح الاعتقاد، ص۸۸
2.نظرية السنة في الفكر الامامي الشيعي، ص۲۱۶
3..۱ مصادر الاستنباط بين الاصوليين و الاخباريين، ص۵۰ ـ ۵۴.
4.الفوائد المدنية، ص۹۱، ۵۱۶ و... .
5.مصادر الاستنباط بين الاصوليين و الاخباريين، ص۵۴.
6..۱ دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج۷، ص۱۶۰.
7..۱ لؤلؤة البحرين، ص۱۱۷.
8.دايرة المعارف تشيع، ج۲، ص۸.
