زمان های استجابت دعا

شب قدر

رسول اللّه(ص): یفَتَّحُ أبوابُ السَّماواتِ فی لَیلَةِ القَدرِ.[۱]

پیامبر خدا(ص): در شب قدر، درهاى آسمان ها گشوده مى شود.

الکافی عن الفضیل بن یسار: کانَ أبو جَعفَرٍ(ع) إذا کانَت لَیلَةُ إحدى وعِشرینَ ولَیلَةُ ثَلاثٍ وعِشرینَ [مِن شَهرِ رَمَضانَ]، أخَذَ فِی الدُّعاءِ حَتّى یزولَ اللَّیلُ، فَإِذا زالَ اللَّیلُ صَلّى.[۲]

الکافى به نقل از فضیل بن یسار: چون شب بیستم و یکم و بیست و سوم [ماه رمضان] مى شد، امام باقر(ع) تا زوال شب، دعا مى خواند و شب که به نیمه مى رسید، نماز مى خواند.

شب نیمه شعبان

الإمام الصادق(ع): سُئِلَ الباقِرُ(ع) عَن فَضلِ لَیلَةِ النِّصفِ مِن شَعبانَ، فَقالَ: هِی أفضَلُ لَیلَةٍ بَعدَ لَیلَةِ القَدرِ، فیها یمنَحُ اللّهُ تَعالَى العِبادَ فَضلَهُ، ویغفِرُ لَهُم بِمَنِّهِ، فَاجتَهِدوا فِی القُربَةِ إلَى اللّهِ تَعالى فیها؛ فَإِنَّها لَیلَةٌ آ لَى اللّهُ عَلى نَفسِهِ أن لا یرُدَّ سائِلاً لَهُ فیها، ما لَم یسأَل مَعصِیةً، وإنَّهَا اللَّیلَةُ الَّتی جَعَلَهَا اللّهُ لَنا أهلَ البَیتِ، بِإِزاءِ ما جَعَلَ لَیلَةَ القَدرِ لِنَبِینا(ص).

فَاجتَهِدوا فِی الدُّعاءِ وَالثَّناءِ عَلَى اللّهِ عز و جل؛ فَإِنَّهُ مَن سَبَّحَ اللّهَ تَعالى فیها مِئَةَ مَرَّةٍ، وحَمِدَهُ مِئَةَ مَرَّةٍ، وکبَّرَهُ مِئَةَ مَرَّةٍ غَفَرَ اللّهُ تَعالى لَهُ ما سَلَفَ مِن مَعاصیهِ، وقَضى لَهُ حَوائِجَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ؛ مَا التَمَسَهُ مِنهُ، وما عَلِمَ حاجَتَهُ إلَیهِ وإن لَم یلتَمِسهُ مِنهُ، کرَما مِنهُ تَعالى وتَفَضُّلاً عَلى عِبادِهِ.[۳]

امام صادق(ع): از امام باقر(ع) درباره فضیلت شب نیمه شعبان سؤال شد. فرمود: «آن شب، بافضیلت ترین شب بعد از شبِ قدر است. در این شب، خداوند متعال، فضل خویش را به بندگان مى بخشد و به لطف خود، آنان را مى آمرزد. پس، در این شب براى نزدیک شدن به خداى متعال بکوشید؛ زیرا خداوند با خود عهد کرده است که در این شب، هیچ درخواست کننده اى را رد نکند، به شرط آن که معصیتى را درخواست نکند.

این شب را خداوند، به ازاى شب قدر که براى پیامبرمان قرار داده، براى ما اهل بیت قرار داده است. پس، در دعا و ثناى خداوند عز و جل بکوشید؛ چرا که هر کس در این شب، صد مرتبه تسبیح، صد مرتبه حمد و صد مرتبه تکبیر خداوند متعال را بگوید، خداى متعال، گناهان گذشته اش را مى آمرزد و آنچه از حوایج دنیا و آخرت از او بطلبد، و آن حاجت هایش را هم که خدا مى داند، اگرچه از او درخواست نکرده باشد، از سرِ کرَم و تفضّل بر بندگانش، برآورده مى سازد».

تاریخ دمشق عن عائشة: کانَ رَسولُ اللّهِ(ص) یدعو وهُوَ ساجِدٌ لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ، یقولُ: أعوذُ بِعَفوِک مِن عِقابِک، وأعوذُ بِرِضاک مِن سَخَطِک، وأعوذُ بِک مِنک، جَلَّ وَجهُک.

وقالَ: أمَرَنی جِبریلُ أن ارَدِّدَهُنَّ فی سُجودی، فَتَعَلَّمتُهُنَّ وعَلَّمتُهُنَّ.[۴]

تاریخ دمشق به نقل از عایشه: پیامبر خدا، در شب نیمه شعبان، در سجده دعا مى کرد و مى گفت: «از کیفرِ تو به عفو تو پناه مى برم و از ناخشنودى ات به خشنودى ات پناه مى برم و از تو به تو پناه مى برم، اى ذاتت پُرشکوه!».

و فرمود: «جبرئیل(ع) به من گفت که اینها را در سجده ام تکرار کنم و من، آنها را آموختم و تعلیمشان دادم».

مصباح المتهجّد عن زید بن علی: کانَ عَلِی بنُ الحُسَینِ(ع) یجمَعُنا جَمیعا لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ، ثُمَّ یجَزِّئُ اللَّیلَ أجزاءً ثَلاثَةً، فَیصَلّی بِنا جُزءا، ثُمَّ یدعو ونُؤَمِّنُ عَلى دُعائِهِ، ثُمَّ یستَغفِرُ اللّهَ ونَستَغفِرُهُ ونَسأَ لُهُ الجَنَّةَ حَتّى ینفَجِرَ الصُّبحُ.[۵]

مصباح المتهجّد به نقل از زید بن على بن الحسین(ع): [پدرم] زین العابدین(ع) در شب نیمه شعبان، همه ما را جمع مى کرد و شب را به سه بخش، تقسیم مى نمود و بخشى از آن را با ما نماز مى خواند و بعد، دعا مى کرد و ما به دعایش «آمین» مى گفتیم. سپس از خدا آمرزش مى طلبید و ما نیز آمرزش مى طلبیدیم و بهشت را از او مسئلت مى کردیم تا آن که صبح مى دمید.

شب جمعه

رسول اللّه(ص) لِعَلِی(ع): یا أبَا الحَسَنِ، أفَلا اعَلِّمُک کلِماتٍ ینفَعُک اللّهُ بِهِنَّ، وینفَعُ بِهِنَّ مَن عَلَّمتَهُ، ویثَبِّتُ ما تَعَلَّمتَ فی صَدرِک؟... إذا کانَ لَیلَةُ الجُمُعَةِ، فَإِنِ استَطَعتَ أن تَقومَ فی ثُلُثِ اللَّیلِ الآخِرِ؛ فَإِنَّها ساعَةٌ مَشهودَةٌ، وَالدُّعاءُ فیها مُستَجابٌ، وقَد قالَ أخی یعقوبُ لِبَنیهِ: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکمْ رَبّى»[۶]یقولُ: حَتّى تَأتِی لَیلَةُ الجُمُعَةِ....[۷]

پیامبر خدا(ص) به على(ع): اى ابو الحسن! آیا مطالبى به تو نیاموزم که خداوند، بدانها تو را و هر کس را که این مطالب را به او بیاموزى، سود مى بخشد و آنچه را آموخته اى، در سینه ات استوار مى گرداند؟... چون شب جمعه شد، اگر توانستى، در ثلث آخرِ شب برخیز؛ زیرا آن زمان، زمان حضور [فرشتگان رحمت] است و دعا در آن، پذیرفته مى شود. برادرم یعقوب به فرزندانش گفت: «به زودى براى شما از پروردگارم آمرزش خواهم طلبید» و مقصودش فرا رسیدن شب جمعه بود....

رسول الله(ص): إنَّ اللّهَ تَبارَک وتَعالى ینَزِّلُ مَلَکا إلَى السَّماءِ الدُّنیا کلَّ لَیلَةٍ فِی الثُّلُثِ الأَخیرِ، ولَیلَةَ الجُمُعَةِ فی أوَّلِ اللَّیلِ، فَیأمُرُهُ فَینادی: هَل مِن سائِلٍ فَاعطِیهُ؟ هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَیهِ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ؟ یا طالِبَ الخَیرِ أقبِل، ویا طالِبَ الشَّرِّ أقصِر. فَلا یزالُ ینادی بِهذا حَتّى یطلُعَ الفَجرُ، فَإِذا طَلَعَ الفَجرُ عادَ إلى مَحَلِّهِ مِن مَلَکوتِ السَّماءِ.[۸]

پیامبر خدا(ص): خداوند تبارک و تعالى هر شب در ثلثِ آخر آن و شب جمعه، در همان آغازِ شب، فرشته اى به آسمانِ پایین مى فرستد و به او دستور مى دهد تا ندا دهد که: «آیا درخواست کننده اى هست که عطایش کنم؟ آیا توبه کننده اى هست تا توبه اش را بپذیرم؟ آیا آمرزش خواهى هست تا او را بیامرزم؟ اى طالب خوبى ها! بیا. اى طالب بدى ها! [از بدى] دست بدار» و آن فرشته، تا سپیده دَم، پیوسته چنین ندا مى دهد و چون سپیده دمید، به جایگاه خود در ملکوت آسمان، باز مى گردد.

تهذیب الأحکام عن أبی بصیر عن الإمام الباقر(ع): إنَّ اللّهَ تَعالى لَینادی کلَّ لَیلَةِ جُمُعَةٍ مِن فَوقِ عَرشِهِ، مِن أوَّلِ اللَّیلِ إلى آخِرِهِ: ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ یدعونی لِاخِرَتِهِ ودُنیاهُ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ لِاجیبَهُ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ یتوبُ إلَی مِن ذُنوبِهِ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فَأَتوبَ عَلَیهِ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ قَد قَتَّرتُ عَلَیهِ رِزقَهُ فَیسأَ لَنِی الزِّیادَةَ فی رِزقِهِ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فَأَزیدَهُ واوَسِّعَ عَلَیهِ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ سَقیمٌ یسأَ لُنی أن أشفِیهُ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فاعافِیهُ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ مَحبوسٌ مَغمومٌ یسأَ لُنی أن اطلِقَهُ مِن حَبسِهِ واخَلِّی سَربَهُ؟ ألا عَبدٌ مُؤمِنٌ مَظلومٌ یسأَ لُنی أن آخُذَ لَهُ بِظُلامَتِهِ قَبلَ طُلوعِ الفَجرِ فَأَنتَصِرَ لَهُ، وآخُذَ لَهُ بِظُلامَتِهِ؟ قالَ(ع): فَلا یزالُ ینادی بِهذا حَتّى یطلُعَ الفَجرُ.[۹]

امام باقر(ع): خداوند متعال، هر شبِ جمعه، از آغاز شب تا پایان آن، از فراز عرش خویش ندا مى دهد: «آیا بنده مؤمنى نیست که تا پیش از سپیده دَم، مرا براى آخرت و دنیایش بخواند و من، پاسخش دهم؟ آیا بنده مؤمنى نیست که تا پیش از سپیده دم از گناهانش به درگاه من، توبه کند و من هم به سوى او بازگردم [و توبه اش را بپذیرم]؟ آیا بنده مؤمنى نیست که من، روزى اش را بر او تنگ کرده باشم و او تا پیش از سپیده دم، افزایش در روزى اش را از من بخواهد و من، بر روزى او بیفزایم و به آن گشایش دهم؟ آیا بنده مؤمنِ بیمارى نیست که تا پیش از سپیده دم از من شفا بخواهد و شفایش دهم؟ آیا بنده مؤمنِ زندانى و غم زده اى نیست که از من بخواهد از زندان آزاد کرده، رهایش کنم؟ آیا بنده مؤمنِ ستم دیده اى نیست که تا پیش از سپیده دم از من بخواهد که دادش را بستانم و من، انتقام او را بگیرم و داد وى بستانم؟» و تا سپیده دَم، به این ندا ادامه مى دهد.

روز جمعه

رسول اللّه(ص): إنَّ یومَ الجُمُعَةِ سَیدُ الأَیامِ، یضاعِفُ اللّهُ فیهِ الحَسَناتِ، ویمحو فیهِ السَّیئاتِ، ویرفَعُ فیهِ الدَّرَجاتِ، ویستَجیبُ فیهِ الدَّعَواتِ، ویکشِفُ فیهِ الکرُباتِ، ویقضی فیهِ الحَوائِجَ العِظامَ، وهُوَ یومُ المَزیدِ، للّهِ فیهِ عُتَقاءُ وطُلَقاءُ مِنَ النّارِ، ما دَعا بِهِ أحَدٌ مِنَ النّاسِ وقَد عَرَفَ حَقَّهُ وحُرمَتَهُ إلّا کانَ حَقّا عَلَى اللّهِ عز و جل أن یجعَلَهُ مِن عُتَقائِهِ وطُلَقائِهِ مِنَ النّارِ.[۱۰]

پیامبر خدا(ص): روز جمعه، سرور روزهاست. در این روز، خداوند، خوبى ها را دو چندان مى کند و بدى ها و گناهان را مى زُداید و درجات را بالا مى برد و دعاها را مستجاب مى کند و رنج و اندوه ها را برطرف مى سازد و حاجت هاى بزرگ را برآورده مى سازد. این روز، روزِ افزونى و فراوانى است. در این روز، خداوند، بسیارى را از آتش مى رهانَد و آزاد مى کند. احَدى از مردم در این روز دعا نکند، به شرط آن که حق و حرمت آن را بشناسد، مگر آن که بر عهده خداوند عز و جل است که او را از رَهیدگان و آزاد شدگان از آتش، قرار دهد.

الإمام علی(ع) مِن خُطبَتِهِ فی یومِ الجُمُعَةِ: إنَّ هذَا الیومَ یومٌ جَعَلَهُ اللّهُ لَکم عیدا، وهُوَ سَیدُ أیامِکم، وأفضَلُ أعیادِکم، وقَد أمَرَکمُ اللّهُ فی کتابِهِ بِالسَّعی فیهِ إلى ذِکرِهِ، فَلتَعظُم رَغبَتُکم فیهِ، وَلتَخلُص نِیتُکم فیهِ، وأکثِروا فیهِ التَّضَرُّعَ وَالدُّعاءَ ومَسأَلَةَ الرَّحمَةِ وَالغُفرانِ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل یستَجیبُ لِکلِّ مَن دَعاهُ، ویورِدُ النّارَ مَن عَصاهُ، وکلَّ مُستَکبِرٍ عَن عِبادَتِهِ. قالَ اللّهُ عز و جل: «ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَکمْ إِنَّ الَّذِینَ یسْتَکبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِى سَیدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ».[۱۱]

وفیهِ ساعَةٌ مُبارَکةٌ لا یسأَلُ اللّهَ عَبدٌ مُؤمِنٌ فیها شَیئا إلّا أعطاهُ.[۱۲]

امام على(ع) از خطبه اش در روز جمعه: این روز، روزى است که خداوند، آن را براى شما عید قرار داده است و آن، مهترِ روزهاى شما و برترینِ اعیاد شماست. خداوند، در کتاب خود به شما دستور داده است که در این روز، به ذکر و یاد او بکوشید. پس، تا مى توانید به این روز رغبت نشان دهید و نیت خویش را در آن، خالص گردانید و التماس و دعا و درخواست رحمت و آمرزشْ بسیار کنید؛ زیرا خداوند عز و جل دعاى هرکه را به درگاهش دعا کند، مى پذیرد و هر که را معصیت و نافرمانى او کند و هر آن کس را که از عبادت او کبر ورزد، به آتش درمى افکند. خداوند عز و جل فرموده است: «مرا بخوانید تا پاسختان دهم. همانا کسانى که از عبادت من سرپیچى مى ورزند، زودا که با خوارى به دوزخ درآیند!».

و در این روز، ساعت خجسته اى است که هیچ بنده مؤمنى در آن ساعت از خدا چیزى نخواهد، مگر آن که به او عطا فرماید.

الامام علی(ع) کانَ یقولُ: أکثِرُوا المَسأَلَةَ فی یومِ الجُمُعَةِ وَالدُّعاءَ؛ فَإِنَّ فیهِ ساعاتٍ یستَجابُ فیهَا الدُّعاءُ وَالمَسأَلَةُ، ما لَم تَدعوا بِقَطیعَةٍ أو مَعصِیةٍ أو عُقوقٍ، وَاعلَموا أنَّ الخَیرَ وَالشَّرَّ یضاعَفانِ یومَ الجُمُعَةِ.[۱۳]

امام على(ع) مى فرمود: در روز جمعه، فراوانْ درخواست و دعا نمایید؛ زیرا در این روز، ساعات و لحظاتى است که در آنها دعا و درخواست، مستجاب مى شود، به شرط آن که براى قطع صله رَحِم یا معصیت و یا نافرمانى و آزردن والدین دعا نکنید. بدانید که در روز جمعه، خوبى و بدى، دو چندان به شمار مى آید.

دل شب

رسول اللّه(ص): إنّی لَمّا اسرِی بی إلَى السَّماءِ... نودیتُ...: «یا مُحَمَّدُ، ومَن کانَت لَهُ حاجَةٌ سِرّا بالِغَةً ما بَلَغَت، إلَی أو إلى غَیری فَلیدعُنی فی جَوفِ اللَّیلِ خالِیا، وَلیقُل وهُوَ عَلى طُهرٍ: ...» [وذَکرَ(ص) الدُّعاءَ].[۱۴]

پیامبر خدا(ص): شبى که به آسمان برده شدم... به من ندا آمد که: «... اى محمّد! هر کس به من یا غیر من حاجتى محرمانه داشته باشد، هر حاجتى که باشد، در خلوت دل شب، با حالِ طهارت، مرا بخواند و بگوید: ...».

رسول الله(ص): إنَّ العَبدَ إذا تَخَلّى بِسَیدِهِ فی جَوفِ اللَّیلِ المُظلِمِ وناجاهُ أثبَتَ اللّهُ النّورَ فی قَلبِهِ، فَإِذا قالَ: یا رَبِّ یا رَبِّ، ناداهُ الجَلیلُ جَلَّ جَلالُهُ: لَبَّیک عَبدی، سَلنی اعطِک، وتَوَکل عَلَی أکفِک.[۱۵]

پیامبر خدا(ص): بنده هر گاه در دلِ شب تار با سروَرش خلوت کند و به راز و نیاز با او پردازد، خداوند، نور را در دلش استوار مى گردانَد و هر گاه بگوید: «خداى من، خداى من!»، خداوند جلیل مى فرماید: «بله، بنده من! از من بخواه تا عطایت کنم؛ به من توکل کن، تا کارسازى کنم».

رسول الله(ص): ما مِن مُسلِمٍ یبیتُ عَلى ذِکرٍ طاهِرا فَیتَعارُّ مِنَ اللَّیلِ، فَیسأَلُ اللّهَ خَیرا مِنَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ، إلّا أعطاهُ إیاهُ.[۱۶]

پیامبر خدا(ص): هیچ مسلمانى نیست که شب را با طهارت و ذکر بخوابد و پاسى از شب برخیزد و از خداوند، خیرى از دنیا و آخرت بخواهد، مگر این که آن را به او عطا فرماید.

یک سومِ آخر شب

رسول اللّه(ص): إذا بَقِی ثُلُثُ اللَّیلِ قالَ تَبارَک وتَعالى: مَن ذَا الَّذی یستَکشِفُ الضُّرَّ أکشِفُ عَنهُ؟ مَن ذَا الَّذی یستَرزِقُنی أرزُقُهُ؟ مَن ذَا الَّذی یسأَ لُنی اعطیهِ.[۱۷]

پیامبر خدا(ص): هر گاه یک سوم از شب مانده باشد، خداوند تبارک و تعالى مى فرماید: «کیست که از من، رفع گرفتارى اى بخواهد تا گرفتارى اش را برطرف کنم؟ کیست که از من، روزى بخواهد تا روزى اش بدهم؟ کیست که از من درخواست کند تا عطایش کنم؟

سنن أبی داوود عن عمرو بن عبسة السلمی: قُلتُ: یا رَسولَ اللّهِ، أی اللَّیلِ أسمَعُ؟ قالَ: جَوفَ اللَّیلِ الآخِرَ.[۱۸]

سنن أبى داوود به نقل از عمرو بن عبسه سُلَمى: گفتم: اى پیامبر خدا! چه هنگام از شب، شنواتر است (دعا در آن، زودتر مستجاب مى شود)؟ فرمود: «پاسِ آخر شب».

سحرگاهان

رسول اللّه(ص) لِعَلِی(ع) فی وَصِیتِهِ: یا عَلِی، صَلِّ مِنَ اللَّیلِ ولَو قَدرَ حَلبِ شاةٍ، وبِالأَسحارِ فَادعُ، لا تُرَدَّ لَک دَعوَةٌ؛ فَإِنَّ اللّهَ تَبارَک وتَعالى یقولُ: «وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ».[۱۹]

پیامبر خدا(ص) در سفارش به على(ع): اى على! پاسى از شب، نماز بخوان، اگرچه به اندازه مدّت دوشیدن گوسفندى باشد، و در سحرگاهان دعا کن، که دعایت رد نمى شود؛ زیرا خداوند تبارک و تعالى مى فرماید: «و آمرزش خواهانِ در سحرگاهان».

الإمام الصادق(ع): إنَّ أفضَلَ ما دَعَوتُمُ اللّهَ بِالأَسحارِ، قالَ اللّهُ تَعالى: «وَ بِالْأَسْحَارِ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ».[۲۰]

امام صادق(ع): بهترین زمانى که در آن به درگاه خدا دعا مى کنید، سحرگاهان است. خداوند متعال فرموده است: «و در سحرگاهان، طلبِ آمرزش مى کردند».

از سپیده دم تا دمیدن خورشید

رسول اللّه(ص): إذا صَلَّیتُمُ الصُّبحَ فَافزَعوا إلَى الدُّعاءِ، وباکروا فی طَلَبِ الحَوائِجِ، اللّهُمَّ بارِک لِامَّتی فی بُکورِها.[۲۱]

پیامبر خدا(ص): چون، نماز صبح را خواندید، به دعا خواندن بپردازید و صبح زود، در پىِ کسب و کار بروید. بار خدایا! براى امّتم در صبح هاى زودِ آنان، برکت قرار ده.

رسول الله(ص): وَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیدِهِ، لَدُعاءُ الرَّجُلِ بَعدَ طُلوعِ الفَجرِ إلى طُلوعِ الشَّمسِ أنجَحُ فِی الحاجاتِ مِنَ الضّارِبِ بِمالِهِ فِی الأَرضِ.[۲۲]

پیامبر خدا(ص): سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، هر آینه، دعاى مرد بعد از طلوع فجر تا طلوع خورشید، در رفع حوایج [و تأمین معاش] مؤثّرتر از تجارت کردن با مال است.

پیش از طلوع و غروب خورشید

الإمام الصادق(ع) فی قَولِ اللّهِ تَبارَک وتَعالى: «وَ ظِلَلُهُم بِالْغُدُوّ وَ الْاصَالِ»: هُوَ الدُّعاءُ قَبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ غُروبِها، وهِی ساعَةُ إجابَةٍ.[۲۳]

امام صادق(ع) درباره این سخن خداوند تبارک و تعالى که: «و سایه هایشان، بامدادان و شامگاهان»: مقصود، دعا کردن پیش از طلوع و غروب آفتاب است و آن، ساعتِ اجابت است.

رسول اللّه(ص): إنّی لَمّا اسرِی بی إلَى السَّماءِ... نودیتُ... یا مُحَمَّدُ، ومَن کثُرَت ذُنوبُهُ مِن امَّتِک فیما دونَ الکبائِرِ حَتّى یشهَرَ بِکثرَتِها، ویمقَتَ عَلَى اتِّباعِها، فَلیعتَمِدنی

عِندَ طُلوعِ الفَجرِ أو قَبلَ افولِ الشَّفَقِ، وَلینصِب وَجهَهُ إلَی وَلیقُل: [وذَکرَ الدُّعاءَ].[۲۴]

پیامبر خدا(ص): شبى که به آسمان برده شدم (شبِ معراج)... ندایى شنیدم که: «... اى محمّد! هر که از امّت تو گناهانش، نه گناه کبیره، چندان بسیار شود که به بسیارىِ آنها شُهره گردد و به واسطه پیروى از آنها منفور گردد، در هنگام طلوع فجر یا پیش از فرو نشستن شفق، به من اعتماد کند و روى به جانب من نماید و بگوید: [و دعا را ذکر کرد]».

هنگام نیم روز

رسول اللّه(ص): إذا زالَتِ الشَّمسُ، فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الجِنانِ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ، فَطوبى لِمَن رُفِعَ لَهُ عِندَ ذلِک عَمَلٌ صالِحٌ.[۲۵]

پیامبر خدا(ص): هنگام زوال خورشید، درهاى آسمان و در بهشت ها باز مى شود و دعا، مستجاب مى گردد. پس، خوشا به حال کسى که در این هنگام، کردار نیکى از او فراز برده شود.

سنن الترمذی عن عبد اللّه بن السائب: إنَّ رَسولَ اللّهِ(ص) کانَ یصَلّی أربَعا بَعدَ أن تَزولَ الشَّمسُ قَبلَ الظُّهرِ، وقالَ: إنَّها ساعَةٌ تُفتَحُ فیها أبوابُ السَّماءِ، واحِبُّ أن یصعَدَ لی فیها عَمَلٌ صالِحٌ.[۲۶]

سنن الترمذى به نقل از عبد اللّه بن سائب: پیامبر خدا، پس از زوال خورشید، پیش از [نماز] ظهر، چهار رکعت مى خواند و مى فرمود: «این، ساعتى است که در آن، درهاى آسمان گشوده مى شود و من، دوست دارم که در این ساعت، کردار نیکى از من به سوى آسمان، بالا رود».

روز عید فطر

الإمام علی(ع) فی خُطبَتِهِ یومَ الفِطرِ: ألا وإنَّ هذَا الیومَ، یومٌ جَعَلَهُ اللّهُ لَکم عیدا، وجَعَلَکم لَهُ أهلاً، فَاذکرُوا اللّهَ یذکرکم، وَادعوهُ یستَجِب لَکم.[۲۷]

امام على(ع) از خطبه اش در روز عید فطر: هان! امروز، روزى است که خداوند، آن را عید شما و شما را اهل آن قرار داده است. پس خدا را یاد کنید تا شما را یاد کند و او را بخوانید تا اجابتتان نماید.

روز عرفه

رسول اللّه(ص): أفضَلُ الدُّعاءِ، دُعاءُ یومِ عَرَفَةَ.[۲۸]

پیامبر خدا(ص): برترین دعا، دعا در روز عرفه است.

السنن الکبرى عن ابن عبّاس: رَأَیتُ رَسولَ اللّهِ(ص) یدعو بِعَرَفَةَ، یداهُ إلى صَدرِهِ کاستِطعامِ المِسکینِ.[۲۹]

السنن الکبرى به نقل از ابن عبّاس: پیامبر خدا را در عرفه دیدم که دستانش را مانند وقتى که فقیر، نانى مى طلبد، تا سینه اش بالا برده و دعا مى کند.

المصنّف لابن أبی شیبة عن أبی سعید الخدری: إنَّ رَسولَ اللّهِ(ص) کانَ یدعو بِعَرَفَةَ، ویرفَعُ یدَیهِ هکذا، یجعَلُ ظاهِرَهُما مِمّا یلی وَجهَهُ، وباطِنَهُما مِمّا یلِی الأَرضَ.[۳۰]

المصنّف، ابن ابى شیبه به نقل از ابو سعید خُدرى: پیامبر خدا، در عرفه دعا مى کرد و دستانش را این گونه بالا مى برد: پشت آنها را به طرف صورتش قرار مى داد و کفشان را به طرف زمین.

روز عید قربان

الإمام علی(ع): سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ(ص) یخطُبُ یومَ النَّحرِ، وهُوَ یقولُ: هذا یومُ الثَّجِّ وَالعَجِّ. وَالثَّجُّ: ما تُهَریقونَ فیهِ مِنَ الدِّماءِ، فَمَن صَدَقَت نِیتُهُ کانَت أوَّلُ قَطرَةٍ لَهُ کفّارَةً لِکلِّ ذَنبٍ، وَالعَجُّ: الدُّعاءُ، فَعِجّوا إلَى اللّهِ، فَوَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیدِهِ، لا ینصَرِفُ مِن هذَا المَوضِعِ أحَدٌ إلّا مَغفورا لَهُ، إلّا صاحِبُ کبیرَةٍ مُصِرّا عَلَیها، لا یحَدِّثُ نَفسَهُ بِالإِقلاعِ عَنها.[۳۱]

امام على(ع): شنیدم که پیامبر خدا در روز عید قربان، خطبه مى خوانَد و مى فرماید: «امروز، روزِ ثَجّ و عَجّ است. ثَج، خونى است که در این روز [از قربانى] مى ریزید. پس هر که نیتش خالص باشد، نخستین قطره خونى که مى ریزد، برایش کفّاره هر گناهى است و عَجّ، دعاست. پس، به درگاه خدا دعا کنید؛ زیرا سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، هر کس چون از این مکان برود، آمرزیده مى رود، بجز کسى که بر ارتکاب گناه کبیره، اصرار ورزیده باشد و تصمیم به ترک آن نگیرد.

روز اول محرّم

عیون أخبار الرضا(ع) عن الریان بن شبیب: دَخَلتُ عَلَى الرِّضا(ع) فی أوَّلِ یومٍ مِنَ المُحَرَّمِ، فَقالَ: یابنَ شَبیبٍ أصائِمٌ أنتَ؟ قُلتُ: لا، فَقالَ: إنَّ هذَا الیومَ هُوَ الیومُ الَّذی دَعا فیهِ زَکرِیا(ع) رَبَّهُ عز و جل، فَقالَ: «رَبّ هَبْ لِى مِن لَّدُنک ذُرّیةً طَیبَةً إِنَّک سَمِیعُ الدُّعَاءِ»[۳۲]فَاستَجابَ اللّهُ لَهُ، وأمَرَ المَلائِکةَ فَنادَت زَکرِیا وهُوَ قائِمٌ یصَلّی فِی المِحرابِ: «أَنَّ اللَّهَ یبَشّرُک بِیحْیى»[۳۳]فَمَن صامَ هذَا الیومَ ثُمَّ دَعَا اللّهَ عز و جل استَجابَ اللّهُ لَهُ، کمَا استَجابَ اللّهُ لِزَکرِیا(ع).[۳۴]

عیون أخبار الرضا(ع) به نقل از ریان بن شبیب: در نخستین روز محرّم، خدمت امام رضا(ع) رسیدم. فرمود: «روزه اى، ابن شبیب؟»

گفتم: خیر.

فرمود: «این روز، روزى است که در آن، زکریا(ع) به درگاه پروردگارش دعا کرد و گفت: «اى پروردگار من! از جانب خود، فرزندى پاک و پاکیزه به من عطا فرما، که تو شنونده دعایى» و خدا، دعایش را مستجاب کرد و به فرشتگان فرمود تا به زکریا(ع) که در محراب به نماز ایستاده بود، ندا دهند: «خدا، تو را به [ولادت] یحیى مژده مى دهد». بنا بر این، هر که امروز را روزه بدارد و سپس دعا کند، خداوند عز و جلدعایش را مى پذیرد، همچنان که دعاى زکریا(ع) را پذیرفت».

روز بیست و هفتم رجب

الإمام الصادق(ع): یومُ سَبعَةٍ وعِشرینَ مِن رَجَبٍ نُبِّئَ فیهِ رَسولُ اللّهِ(ص)، مَن صَلّى فیهِ أی وَقتٍ شاءَ اثنَتَی عَشرَةَ رَکعَةً... ثُمَّ یقولُ: «اللّهُ اللّهُ رَبّی لا اشرِک بِهِ شَیئا» أربَعَ مَرّاتٍ، ثُمَّ یدعو، فَلا یدعو بِشَی ءٍ إلَّا استُجیبَ لَهُ فی کلِّ حاجَةٍ، إلّا أن یدعُوَ فی جائِحَةِ قَومٍ، أو قَطیعَةِ رَحِمٍ.[۳۵]

امام صادق(ع): روز بیست و هفتم رجب، روزى است که پیامبر خدا، در آن به پیامبرى مبعوث شد. هر کس در هر وقت از این روز که خواست، دوازده رکعت نماز بخواند. سپس، چهار مرتبه بگوید: «خدا، خدا، پروردگارِ من است و هیچ چیز را شریک او نمى دانم» و آن گاه، دعا کند، هر دعایى که بکند، براى هر حاجتى که باشد، مستجاب مى شود، مگر آن که براى نابودى قومى یا قطع صله رَحِم، دعا کند.

ماه رمضان

رسول اللّه(ص): یقولُ اللّهُ تَبارَک وتَعالى فی کلِّ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ثَلاثَ مَرّاتٍ: هَل مِن سائِلٍ فَاعطِیهُ سُؤلَهُ! هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَیهِ! هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ![۳۶]

پیامبر خدا(ص): خداوند تبارک و تعالى در هر شب ماه رمضان، سه بار مى فرماید: «آیا درخواست کننده اى هست تا درخواستش را برآورم؟ آیا توبه کننده اى هست تا توبه اش را بپذیرم؟ آیا آمرزش خواهى هست تا او را بیامرزم؟».

رسول الله(ص): أتاکم رَمَضانُ، شَهرٌ مُبارَک، فَرَضَ اللّهُ عز و جل عَلَیکم صِیامَهُ، تُفَتَّحُ فیهِ أبوابُ السَّماءِ.[۳۷]

پیامبر خدا(ص): رمضان بر شما درآمد. ماه پُر برکتى است. خداوند عز و جل روزه این ماه را بر شما واجب ساخته است. در این ماه، درهاى آسمان باز مى شود.

الإمام الباقر(ع): کانَ رَسولُ اللّهِ(ص) یقبِلُ بِوَجهِهِ إلَى النّاسِ فَیقولُ: یا مَعشَرَ النّاسِ، إذا طَلَعَ هِلالُ شَهرِ رَمَضانَ غُلَّت مَرَدَةُ الشَّیاطینِ، وفُتِّحَت أبوابُ السَّماءِ، وأبوابُ الجِنانِ، وأبوابُ الرَّحمَةِ، وغُلِّقَت أبوابُ النّارِ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ، وکانَ للّهِ فیهِ عِندَ کلِّ فِطرٍ عُتَقاءُ یعتِقُهُمُ اللّهُ مِنَ النّارِ، وینادی مُنادٍ کلَّ لَیلَةٍ: هَل مِن سائِلٍ! هَل مِن مُستَغفِرٍ! اللّهُمَّ أعطِ کلَّ مُنفِقٍ خَلَفا، وأعطِ کلَّ مُمسِک تَلَفا.[۳۸]

امام باقر(ع): پیامبر خدا، رو به مردم مى کرد و مى فرمود: «اى گروه مردمان! هر گاه هلال ماه رمضان طلوع کند، شیاطین پلید به بند کشیده مى شوند و درهاى آسمان و درهاى بهشت ها و درهاى رحمت گشوده مى گردند و درهاى آتش، بسته مى شوند و دعا به اجابت مى رسد و در هنگام هر افطار، خداوند، شمارى را از آتش آزاد مى کند و هر شب منادى اى ندا مى دهد: آیا هیچ درخواست کننده اى نیست؟ آیا هیچ آمرزش خواهى نیست؟ بار خدایا! به هر کس انفاقى کند، عوض عطا فرما و به هر کس از انفاق خوددارى ورزد، زیان برسان».

ماه رجب

رسول اللّه(ص): إنَّ اللّهَ تَعالى نَصَبَ فِی السَّماءِ السّابِعَةِ مَلَکا یقالُ لَهُ: الدّاعی، فَإِذا دَخَلَ شَهرُ رَجَبٍ ینادی ذلِک المَلَک کلَّ لَیلَةٍ مِنهُ إلَى الصَّباحِ: «طوبى لِلذّاکرینَ، طوبى لِلطّائِعینَ»، ویقولُ اللّهُ تَعالى: أنَا جَلیسُ مَن جالَسَنی، ومُطیعُ مَن أطاعَنی، وغافِرُ مَنِ استَغفَرَنی، الشَّهرُ شَهری، وَالعَبدُ عَبدی، وَالرَّحمَةُ رَحمَتی، فَمَن دَعانی فی هذَا الشَّهرِ أجَبتُهُ، ومَن سَأَلَنی أعطَیتُهُ، ومَنِ استَهدانی هَدَیتُهُ، وجَعَلتُ هذَا الشَّهرَ حَبلاً بَینی وبَینَ عِبادی، فَمَنِ اعتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إلَی.[۳۹]

پیامبر خدا(ص): خداوند متعال، در آسمان هفتم، فرشته اى را منصوب کرده است که به او «داعى (دعوت کننده، جارچى)» مى گویند. چون ماه رجب فرا رسد، آن فرشته، هر شب تا صبح بانگ مى زند: «خوشا به حال ذکرگویان، خوشا به حال فرمان بُرداران!» و خداوند متعال مى فرماید: «من، همنشین آنم که با من همنشینى کند و فرمان بُردار آنم که از من، فرمان ببَرد و آمرزنده آنم که از من، آمرزش طلبد. این ماه، ماهِ من است و بنده، بنده من و رحمت، رحمتِ من. پس، هر که در این ماه مرا بخوانَد، پاسخش مى دهم و هر که از من بخواهد، عطایش مى کنم و هر که از من هدایت بطلبد، هدایتش مى کنم. این ماه را ریسمانِ میان خودم و بندگانم قرار دادم. پس، هر که به آن چنگ در زند، به من وصل مى شود».

هنگام اذان

رسول اللّه(ص): إذا اذِّنَ بِالأَذانِ، فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ.[۴۰]

پیامبر خدا(ص): هر گاه اذان گفته شود، درهاى آسمان گشوده مى شود و دعا، مستجاب مى گردد.

رسول الله(ص): إذا نودِی بِالصَّلاةِ أدبَرَ الشَّیطانُ فیما بَینَهُ وبَینَ الرَّوحاءِ حَتّى لا یسمَعَ صَوتَ التَّأذینِ، وفُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الجِنانِ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ.[۴۱]

پیامبر خدا(ص): هر گاه بانگ نماز سر داده، شود شیطان تا رَوحاء مى گریزد که صداى اذان را نشنود و درهاى آسمان و درهاى بهشت ها باز مى شود و دعا، مستجاب مى گردد.

رسول الله(ص): إذا کانَ عِندَ الأَذانِ، فُتِحَت أبوابُ السَّماءِ وَاستُجیبَ الدُّعاءُ، وإذا کانَ عِندَ الإِقامَةِ، لَم تُرَدَّ دَعوَةٌ.[۴۲]

پیامبر خدا(ص): در هنگام اذان، درهاى آسمان گشوده مى گردد و دعا به اجابت مى رسد و در هنگام اقامه، هیچ دعایى رد نمى شود.

هنگام نماز

رسول اللّه(ص): ارفَعوا إلَیهِ أیدِیکم بِالدُّعاءِ فی أوقاتِ صَلَواتِکم؛ فَإِنَّها أفضَلُ السّاعاتِ، ینظُرُ اللّهُ عز و جل فیها بِالرَّحمَةِ إلى عِبادِهِ، یجیبُهُم إذا ناجَوهُ، ویلَبّیهِم إذا نادَوهُ، ویستَجیبُ لَهُم إذا دَعَوهُ.[۴۳]

پیامبر خدا(ص): در اوقات نمازتان، دست دعا به سوى خدا بلند کنید؛ زیرا این اوقات، بهترین لحظات است. در این اوقات، خداوند عز و جل با نظر لطف و رحمت به بندگانش مى نگرد. هر گاه او را آهسته بخوانند، پاسخشان را دهد و اگر با صداى بلند او را بخوانند، پاسخ مى گوید و هر گاه دعا کنند، دعایشان را مستجاب مى کند.

الإمام الباقر(ع): المَسأَلَةُ قَبلَ الصَّلاةِ وبَعدَها.[۴۴]

امام باقر(ع): پیش از نماز و پس از آن، درخواست کنید.

الإمام الصادق(ع): عَلَیکم بِالدُّعاءِ فی أدبارِ الصَّلاةِ؛ فَإِنَّهُ مُستَجابٌ.[۴۵]

امام صادق(ع): بر شما باد دعا کردن در پىِ نماز؛ زیرا مستجاب مى شود.