«آیات مطلق و مقیّد» و «آیات عام و خاص»

در قوانین و آیین نامه ها، عبارت «تبصره» را زیاد دیده اید. تبصره یعنی خارج شدن مورد تبصره از موضوع یا حکم مادّه قانونی.

قرآن به دلیل سیر تاریخی نازل شدن و نیز تشریع احکام و تبیین معارف، شامل قوانین و تبصره هایی است.

در برخی آیات، برای موضوعی بدون هیچ شرطی و به صورت مطلق، حکمی صادر می شود و در همان آیه یا آیات دیگر، با ذکر یک یا چند قید و شرط، مواردی را از آن موضوع خارج می کند. مثلاً آیه ۲۷۵ سوره بقره، «بیع (معامله)» را به صورت مطلق، حلال اعلام می کند؛ امّا سپس قید می زند و «ربا» را حرام می شمرد، در حالی که مردم آن را نیز بیع می دانند.

همچنین در بعضی آیات، حکمی عمومی صادر می گردد که شامل موارد و افراد زیادی می شود؛ امّا در ادامه آیه یا آیات دیگر، با ذکر موارد خاص و ویژه، آن حکم عام، تخصیص می خورد و آن موارد ویژه و خاص، از شمول آن حکم کلّی و عام، خارج می شوند.

قید زدن (مقیّد کردن) و ذکر موارد خاصّ (تخصیص) آیات، به دو صورت انجام می پذیرد: در مواردی به وسیله خود قرآن و در مواردی به وسیله اهل بیت(ع).

برای نمونه، برای حکم حرام بودن ربا، در روایات اهل بیت(ع) استثناهایی ذکر شده است، مانند حلال بودن ربا بین پدر و فرزند.