گرديده اند. ۱ اينك به بازكاوش روايات مزبور در كتاب الكافى (يعنى تنها اثر به جاى مانده از كلينى) مى پردازيم. نيمى از اين روايات در الكافى وجود دارند و نيمى چنين نيستند. شناخت و تحليل هر يك از دو مجموعه روايات ، مى تواند منجر به نتايج مفيدى گردد.
گام ششم: به مقايسه سند و متن روايات صدوق كه در الكافى نيز يافت شدند با روايات الكافى مى پردازيم و مواردى را كه مشتمل بر اختلافاتى در سند و متن احاديث و احياناً حاوى فوايدى هستند ، تعيين مى كنيم.
گام هفتم: در پايان ، گزارشى محتوايى از احاديث نقل شده توسط صدوق از كلينى ، تهيه مى كنيم كه مى تواند مبدأ تحليل هاى جامع تر در جهت شناخت رابطه علمى شيخ صدوق و كلينى ـ رحمة اللّه عليهما ـ باشد.
3 . آثار مكتوب شيخ صدوق
در حدود سيصد كتاب ، از شيخ صدوق به يادگار بوده است ۲
كه فهرست نگاران شيعه از جمله نجاشى و شيخ طوسى ، شمارى از آنها را نام برده اند. سوگمندانه آگاهيم كه از اين ميان ، تنها هفده اثر ، يعنى چيزى در حدود پنج درصد از اين آثار نفيس ، از آسيب هاى روزگار تن به سلامت برده و به دست ما رسيده اند.
فهرست آثارى كه در روزگار ما به نام شيخ صدوق منتشر شده اند ، از اين قرار است:
1 . التوحيد ؛ 2 . كمال الدين و تمام النعمة ؛ 3 . كتاب من لا يحضره الفقيه ؛ 4 . علل
1.حضور كلينى در سند اين احاديث ، مى تواند معانى مختلفى داشته باشد. آيا كلينى حديث مزبور را به صورت شفاهى براى راوى بعدى نقل كرده است؟ يا آن كه نام كلينى به عنوان مؤلّف كتاب ، در سند احاديث آمده است؟ يا اين كه كلينى به عنوان راوى كتب مؤلّفان پيش از خود، در سلسله اسناد جاى گرفته است؟ آگاهى از شيوه كار محدّثان شيعه ، احتمال اول يعنى روايت شفاهى را تقريباً منتفى مى سازد.
2.علل الشرائع ، ج ۱ ، ص ۲۱ .
