توليت كعبه

توليت كعبه، با اسماعيل بود و پس از او به فرزندانش رسيد تا آن كه عرب جُرهُم بر آنان غالب گشتند و رياست كعبه را از دست آنان گرفتند. سپس عَمالِقه ، كه طايفه اى از بنى كَركَر بودند، پس از جنگ هاى متعدّدى كه ميان آنها و جُرهُم در گرفت، سرپرستى كعبه را به دست گرفتند. عَمالِقه در قسمت سُفلاى مكّه و جُرهُم در قسمت عُلياى آن سكونت داشتند و براى خود ، پادشاهانى داشتند.

پس از مدّتى ، جُرهُم بر عمالِقه پيروز شدند و مجدّدا توليت كعبه را در اختيار گرفتند و حدود سيصد سال ، متولّى آن بودند. آنان در اين مدّت بر مساحت كعبه و نيز بر ارتفاع آن كه در زمان ابراهيم عليه السلام داشت، افزودند.

پس از آن كه فرزندان ابراهيم ، نشو و نما يافتند و تعدادشان بسيار شد و از قدرت و شوكتى برخوردار شدند و از نظر جا و مكان در مضيقه قرار گرفتند، با جُرهُم به جنگ برخاستند و بر آنها پيروز گشتند و از مكّه بيرونشان كردند. رئيس فرزندان اسماعيل در آن زمان، عمرو بن لُحَى بود. او كه بزرگ قبيله خزاعه بود، بر مكّه استيلا يافت و توليت خانه را به عهده گرفت. همو بود كه در كعبه ، بت قرار داد و مردم را به عبادت آنها دعوت كرد. نخستين بتى كه او در كعبه نصب كرد، «هُبَل» بود. وى اين بت را از شام به مكّه آورد و به ديوار كعبه نصب كرد. بعدا بت هاى ديگرى به آن افزود، تا جايى كه شمار بت ها فزونى گرفت و بت پرستى در ميان عرب رواج يافت و دين حنيف ابراهيم ، متروك شد.

در همين باره، شحنة بن خلف جُرهُمى ، خطاب به عمرو بن لُحَى مى گويد:

اى عمرو! تو در مكّه و اطراف خانه كعبه خدايان گونه گونى پديد آوردى

حال آن كه اين خانه را هميشه خداوندگارى واحد بوده است.

ولى تو در ميان مردم براى آن ، چندين خدا قرار دادى.

تو نيك مى دانى كه خدا [شما را] مهلتى داده است ؛ امّا

به زودى براى آن ، پرده دارانى غير از شما برخواهد گزيد.

توليت كعبه تا زمان حليل خزاعى، همچنان در ميان طايفه خُزاعه بود. حليل ، پس از خود، كار سرپرستى آن را به دخترش كه همسرِ قُصَىّ بن كِلاب بود، سپرد و مسئوليت باز و بسته كردن درِ خانه را به مردى از خزاعه به نام ابوغبشان خزاعى واگذار كرد. امّا ابوغبشان، اين حق را در مقابل يك شتر و مَشكى شراب به قُصَىّ بن كِلاب فروخت كه در همين باره نيز جمله «زيانبارتر از معامله ابوغبشان» به صورت يك ضرب المثل در آمده است.

پس از آن، توليت كعبه به قريش منتقل شد و همچنان كه گفتيم، قُصَى ، كعبه را تجديد بنا كرد و وضع خانه و رياست آن به همين منوال بود، تا زمانى كه پيامبر صلى الله عليه و آله مكّه را فتح نمود و داخل خانه كعبه رفت و دستور داد تصاوير و تمثال ها را از بين بردند و بت ها را شكستند.