منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة

اين كتاب با دلايل عقلي و نقلي فراوان، به اثبات ولایت و امامت امیر المؤمنین و ائمه علیهم السلام، و حقانيت مذهب شيعه پرداخته است.

علامه حلی (م ۷۲۶ ق) در اين كتاب با دلايل عقلي و نقلي فراوان، به اثبات ولایت و امامت امیر المؤمنین و ائمه علیهم السلام، و حقانيت مذهب شيعه پرداخته است.

علامه در مقدمه می نویسد: این نوشتار لطیف یکی از مهم‌ترین احکام دینی و شریف‌ترین مسائل مسلمین را - که مسألۀ امامت باشد - شامل است که انسان با شناخت آن به درجۀ کرامت می رسد. امامت یکی از ارکان ایمان و سبب خلود انسان در بهشت، و خلاصی از غضب خدای بخشنده است که رسول خدا فرمود: کسی که بمیرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است. این را تقدیم به سلطان اولجایتو، محمد خدابنده کرده‌ام و در آن به خلاصۀ دلائل و رؤوس مطالب پرداخته‌ام که طولانی بودن مطالب ملال آور و خلاصه بودنشان مخل به مفاهیم نباشد و آن را «منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة» نام نهاده‌ام...».

كتاب در شش فصل تنظیم شده است. او در آغاز به عقیدۀ شیعه در مسأله عدل و حکمت خدا می‌پردازد و ذات باری تعالی را از ارتکاب فعل قبیح و امر به ظلم مبری می‌داند و بیان می‌دارد که چون اهل سنت عدل و حکمت را در افعال خدا لازم نمی‌شمرند پس ارتکاب قبیح و ظلم را به او جایز می‌دانند و عصمت را برای انبیا لازم نمی‌شمرند و از همین روی است که می‌گویند رسول خدا بدون وصیت وفات کرده است و... .

نويسنده در فصل دوم به واجب الاتباع بودن مذهب امامیه پرداخته و در این امر شش وجه دلیل بیان کرده است:

۱. مذهب امامیه، خالص‌ترین مذاهب از هر گونه آمیختگی با باطل و آلودگی است؛ عقاید شیعه درباره صفات خدا، عصمت انبیا، اخذ عقاید شیعی از ائمه معصوم که متصل به رسول خدا بودند، نقد و تعریض به دیگر فرقه های کلامی و ... در این بخش آمده است؛

۲. استناد به قول خواجه نصیر در تفسیر روایت «فرقۀ ناجیه از هفتاد و دو فرقه»؛

۳. جزمیت عقاید شیعه به نجات ائمه و پيروانشان، و لزوم عقلانی بودن تبعیت از امامیه؛

۴. ائمه‌ای که شیعه عقاید خود را از آنها اخذ کرده است افرادی شهره به علم، فضیلت، زهد، ورع، مشغول به عبادت و قرائت قرآن (از طفولیت تا مرگ) هستند که در شأنشان آیات بسیاری نازل شده است... .

۵. امامیه فقط به حق تعصب دارند و در غیر حق به تعصب و منازعه بر نمی خیزند....

۶. امامیه عقاید خود را از شخصی چون امیر المؤمنین اخذ کرده که دوست و دشمن به فضائلش اعتراف دارند و حال آنکه دیگر اصحاب چنین نیستند... .

علامه در فصل سوم در چهار منهج، دلایل امامت امیر المؤمنین را اثبات کرده است:

منهج اول در دلایل عقلی امامت که امام ۵ شرط باید داشته باشد: ۱. معصوم باشد؛ ۲. نص بر امامتش باشد؛ ۳. حافظ شرع باشد؛ ۴. منصوب از طرف خدا باشد که فقط خدا قادر است چنین شخصی را تعیین کند؛ ۵. امام باید افضل از رعیت خویش باشد چرا که عقلا تقدیم مفضول بر فاضل قبیح است.

منهج دوم ادله قرآنی اثبات امامت امیر المؤمنین علیه السلام: علامه در این بخش به چهل آیه قرآن استناد می‌کند و در تفسیر آنها به سخن مفسران اهل سنت در کتابهایی چون تفسیر ثعلبی، کتاب فقیه علی بن مغازلی شافعی، حلیة الأولیاء ابو نعیم اصفهانی، نوشته های ابوبکر نقاش، مسند احمد بن حنبل، الجمع بین الصحاح الستۀ رزین بن معاویه عبدری، صحیح بخاری، فردوس ابن شیرویه، صحیح مسلم و ... استناد می‌کند.

منهج سوم دلایل نقلی اثبات امامت امیر المؤمنین که دوازده روایت از رسول خدا نقل کرده است: حدیث عشیره، حدیث غدیر خم، حدیث منزلت، جانشینی امیر المؤمنین در مدینه به جای رسول خدا، حدیث «انت اخی و وصیی و...»، حدیث مؤاخات (برادری در روز مباهله)، حدیث رایت فتح خیبر، حدیث طائر، حدیث امر رسول خدا به سلام و تحیت به امیری امیر المؤمنین، حدیث ملازمه بین قرآن و عترت، روایات اهل سنت در محبت امیر المؤمنین و حدیث مناصبت (دشمن امیر المؤمنین کافر است).

منهج چهارم در ادله‌ای که از حالات شخصی امیر المؤمنین قابل استنباط است؛ در این بخش دوازده ویژگی امیر المؤمنین را آورده است: زاهدترین؛ عابدترین؛ و عالم ترین مردم بعد از رسول خدا؛ شجاع ترین؛ إخبار به غیب آن حضرت؛ مستجاب الدعوه بودنش؛ قصۀ قلعه صخره در مسیر صفین؛ غزوه بنی مصطلق (نبرد با اجنه)؛ بازگشت خورشید به خاطر او؛ فضیلتهای نفسانی دیگر.

علامه در فصل چهارم سه دلیل امامت دیگر ائمه علیهم السلام را آورده است: نص (روایت رسول خدا که دوازده امام را به نام می‌شمارد)؛ لزوم وجود امام معصوم در هر زمان؛ فضیلتهایی که هر کدام از آنها دارند.

علامه در فصل پنجم چهارده دليل بر عدم امامت كسي كه خود را مقدم بر امیر المؤمنین بداند، آورده است: سخن خلیفۀ اوّل (إن لی شیطانا یعترینی)؛ سخن خلیفۀ دوم (کانت بیعة أبی بکر فلتة)؛ ناآگاهی آن سه خلیفه در برخی از امور و رجوع به امیر المؤمنین؛ اتفاقات رخداده از جانب آنها؛ بخشی از عمر آن سه خلیفه در جاهلیت بوده و بنا بر آیۀ «لاینال عهدی الظالمین» منصب امامت به آنان نمی‌رسد؛ سخن خلیفۀ اول (أقیلونی فلست بخیرکم)؛ سخن خلیفۀ اول به هنگام مرگ؛ سخن خلیفۀ اول در بستر بیماری (لیتنی کنت ترکت بیت فاطمه...)؛ سرپیچی از سخن رسول خدا در پیوستن به لشکر اسامه؛ سخن خلیفه دوم که گفت: إن محمداً لم یمت (دلالت بر قلت علمش)؛ ابداع تراویح؛ خلیفه سوم به اموری مشغول شد که جایز نبود و... .

علامه در فصل پاياني كتاب، حجت اهل سنت را در اثبات خلافت ابوبكر چنين رد كرده است: ۱. اجماع؛ اجماع نبوده چرا که بنی هاشم با آن مخالفت کردند؛ ۲. حديث اقتدا؛ اقتدا با دلالت بر امامت فرق دارد؛ ۳. فضائل خلیفۀ اول مثل آیۀ غار و... ؛ فضیلت نیست بلکه رسول خدا او را برد تا امرش را به دیگران آشکار نکند و... دیگر اینکه آیۀ سکینه دلالت بر نقص او مي كند.

چاپهای منهاج الکرامه

این کتاب نخستین بار ضمیمۀ الفین در سال ۱۲۹۸ق چاپ سنگی شده است.

بهترین چاپ آن به تحقیق عبدالرحیم مبارک (کتابخانۀ تخصصی امیر المؤمنین علیه السلام، ۱۴۲۵ق در مشهد) است.

این چاپ از نسخۀ دست نویس از روی مجموعۀ جباعی صورت گرفته و از آنجا که نسخه خطی مجموعۀ جباعی چندی پیش پیدا شده، در چاپ مجدد رجوع و مقابله با مجموعه جباعی شایسته است.

ترجمه منهاج الکرامه

جذبه ولایت، ترجمه و شرح از احمد حسینی چالوسی، مطبوعات معراجی، ۱۳۴۶ش، تهران.

شرح منهاج الکرامه

شرح سید علی حسینی میلانی، میراث مکتوب، ۱۳۷۶ش، تهران: ابن تیمیه، منهاج‌السنه را در رد منهاج الکرامه نوشت. این شرح در واقع پاسخی است به شبهات و مطالبی که ابن تیمیه در ردیة خود به نگارش درآورده است.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی