شواهد التنزیل لقواعد التفضیل

آیات قرآن در شأن اهل بیت(ع) را با احادیث مربوط، گرد آورده است.

ابو القاسم عبید الله بن عبد الله ... بن حسکان قرشى نیشابورى (قرن پنجم) در مقدمه کتاب در انگیزه خود در نوشتن این کتاب می گوید: برخى از دانشمندان که بر مردم ریاست مى کنند و از بزرگان و پیروان مذهب کرامیه هستند در روزگار ما حلقه درس و بحث تشکیل داده اند و گروه زیادى از دانشجویان علوم دینى به گرد آنان حلقه زده اند. متأسفانه این شخص به ظاهر دانشمند، با سخنان نادرست و عوام فریبانه به ساحت مقدس علوى خدشه وارد ساخته و یاوه گویى را به اعلا درجه رسانده و گفته: هیچ مفسرى متذکر نشده که سوره هل اتى (دهر، انسان) در شأن امام على (ع) و خاندان وى نازل شده است. وى پا را از این نیز فراتر نهاده و ادعا کرده که هیچ آیه اى در قرآن در شأن اهل بیت (ع) نازل نشده است؛ بنده با شنیدن این سخن بسیار تعجب کردم و از جسارت و جرأت وى حیرت کردم و سخن وى را بهتان بزرگ و دروغ سترگ قلمداد نمودم و منتظر اعتراض و انکار گستردۀ دانشمندان شدم، ولى دریغ و افسوس که هیچ اعتراضى نشد و هیچ فریادى به گوش نرسید. تنها کسی که در این زمینه اقدامى کرد، استاد بزرگم ابو العلا صاعد بن محمد بود. وى برخى از شاگردانش را که در آن جلسه حضور داشتند سرزنش نمود و به این مقدار بسنده کرد و از نهى آنان چشم پوشى کرد، با اینکه ایشان به مسأله امر به معروف و نهى از منکر اهتمام فراوان دارد. این قضیه موجب شد بنده احساس وظیفه کنم و عزم را جزم نمایم تا این شبهه را به صورت مستدل و مستند پاسخ گویم و آن را در مجموعه اى گرد آورم. بدین سبب به جمع آورى روایات شأن نزول مخصوص امام على (ع) و خاندان وى پرداختم و به منابع گوناگون مراجعه شد و هر چه در این زمینه موجود بود در این کتاب گرد آورى کردم.

مؤلف در پایان کتاب متذکر این نکته مى شود که چون با شتاب این کار علمى را انجام داده، توفیق جمع آورى کلیه احادیث شأن نزول فضائل على (ع) را به دست نیاورده و در واقع آنچه که در دسترس مؤلف بوده مطرح شده و از منابع دور از دسترس چشم پوشى کرده است.

کتاب شامل مقدمه، شش فصل دربارۀ ویژگی ها و خصائص امیر المؤمنین، و تفسیر آیاتی در شأن امیر المؤمنین، به ترتیب زیر است:

۱- مقدمه؛ انگیزۀ تألیف خود را بیان می کند.

۲- فصل اول: فی کثرة خصائص امیرالمؤمنین من قول السلف المتقدّمین؛ گفتارهای مهم شخصیت‌های برجسته جهان اسلام مثل ابن عباس، عایشه، مجاهد بن جبر، و احمدبن حنبل در تفضیل علی بن ابی طالب بر دیگران به طور مسند نقل شده ‌است.

۳- فصل دوم: فی تقدّمه بالتلاوة و تفرّده بحفظ القرآن؛ برتری و یگانگی آن حضرت در تلاوت صحیح، و حفظ قرآن را نقل کرده ‌است.

۴- فصل سوم: فی سبقه الأقران إلی جمع القرآن؛ داستان گرد آورى قرآن را براى نخستین بار توسط امام على (ع) بعد از رحلت پیامبر (ص) و در اوائل خلافت ابو بکر مطرح مى کند.

۵- فصل چهارم: فی توحده بمعرفة القرآن و معانیه و تفرّده بالعلم بنزوله و ما فیه؛ بی بدیل بودن امام علی در شناخت قرآن و معانی و حقایق آن را نقل کرده‌است.

۶- فصل پنجم: فی کثرة ما نزل فیه و فی أولاده و العترة من القرآن علی الجملة؛ فراوانی آیات مربوط به علی و فرزندانش را به طور کلی و اجمالی نقل و بررسی کرده‌ است.

۷- فصل ششم: فی أنّه المعنّی بقوله تعالی «یا ایها الذین آمنوا» فی کلّ القرآن؛ در این فصل به بیان این حدیث معروف مى پردازد که مصداق بارز «یا ایها الذین آمنوا» که در نود آیه تکرار شده، على (ع) است. این حدیث را از طریق هاى گوناگون نقل مى کند به طوری که متواتر محسوب مى گردد.

۸- ذکر ما نزل فیهم من القرآن علی التفضیل و ترتیب السور؛ در این بخش – که طولانی ترین بخش کتاب هم به شمار می رود - آیات نازل شده در شأن امیرالمؤمنین علیه السلام را به ترتیب قرآن از سوره «فاتحه» تا سوره «ناس» نقل کرده و احادیث معتبر مربوط به هر آیه را در ذیل آن آورده‌ است.

وى در نقل احادیث هیچ تعصبى به خرج نمى دهد و روایات را از طریق شیعه و سنی نقل مى نماید و تا جائی که مقدور باشد به کلیه منابع و مآخذ مراجعه مى نماید.

شایان ذکر است که بیشتر مصادر کتاب، از نوشته های عالمان اهل سنت است و این ویژگی موجب شده که کتاب از این جهت متمایز و منحصر به فرد به شمار آید.

ترجمه و تلخیص شواهد التنزیل

تلخیص توسط اسماعیل جغمان زیدی با نام «اختصار شواهد التنزیل»؛
سيماي امام علي (ع) در قرآن ترجمه كتاب شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ترجمه یعقوب جعفری، انتشارات اسوه، ۱۳۸۱ش، قم؛
بصائر يا قرآن و اهل بيت : ترجمه شواهد التنزيل حاكم حكستانى، ترجمه حسن علي نجابت، انشتارات فلاح، ۱۳۸۹ش، قم.
علي و اهل بيت در روايات اهل سنت: شامل ۲۰۹ آيه قرآن در فضايل اهل بيت، ترجمه شواهد التنزيل، ترجمه احمد روحانی، ۱۳۸۵، تهران.

این ترجمه در سایت کتابخانۀ اهل بیت (http://lib.ahlolbait.com/) قابل مطالعه است.

چاپهای شواهد التنزیل

بهترین چاپ این کتاب به تحقیق محمد باقر محمودی است که مجمع احیاء الثقافة الإسلامیه آن را در سه جلد منتشر کرده است. جلد سوم فهارس فنی کتاب (فهرست آیات، احادیث، اعلام، جایها و زمانها، کتابها، طوایف و قبیله ها، و اشعار) است. محقق کتاب در پاورقی ها، روایات حسکانی را در دیگر کتابها نشان داده است. افزون بر آن، اطلاعات مفیدی دربارۀ رجال و مشایخ حسکانی به دست داده است.

این چاپ را ناشران دیگر افست کرده اند.

منابع

سایتهای lib.ir؛http://www.islamquest.net/

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی