حدیث
بحار الأنوار : عن سهل بن زياد عن عبد العظيم الحسنى ، عن إسحاق الناصح مولى جعفر، عن أبى الحسن الأوّل عليه السلام ، قال :
قُمُّ عُشُّ آلِ مُحَمَّدٍ و مَأوى شيعَتِهِم ، و لكِن سَيَهلِكُ جَماعَةٌ مِن شَبابِهِم بِمَعصِيَةِ آبائِهِم و الاِستِخفافِ وَالسُّخرِيَةِ بِكُبَرائِهِم و مَشايِخِهِم ، و مَعَ ذلِكَ يَدفَعُ اللَّهُ عَنهُم شَرَّ الأَعادى و كُلَّ سوءٍ .
[۱]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : امام كاظم عليه السلام فرمود : «قم، جايگاه و پايگاه خاندان محمّد صلى اللَّه عليه و آله و پناهگاه شيعيانشان است؛ ليكن گروهى از جوانانشان به خاطر نافرمانى از پدرانشان و مسخره نمودن و بى‌حرمتى نسبت به بزرگان و كهن‌سالانشان هلاك مى‌شوند . در عين حال، خداوند، شرّ دشمنان و هر بلايى را از آنان دور مى‌كند» .
شرح
در اين حديث نورانى، چند نكته قابل توجّه است :
۱ . نقش قم در گسترش فرهنگ اهل بيت عليهم السلام
بر پايه اين حديث، قم به عنوان «عُشّ آل محمّد» و خانه پيروان خاندان رسالت، معرّفى شده است . «عُشّ» به معناى آشيانه پرندگان است . اين نكته، بسى قابل تأمّل است كه در ميان همه نقاط روى زمين ، حتّى حرمين شريفين ، شهر قم ، به عنوان نقطه امن و آرامش براى اهل بيت عليهم السلام و پيروان آنها در نظر گرفته شده است. اين، بِدان معناست كه خاندان رسالت، پيش‌بينى مى‌كرده‌اند كه در آينده، اين منطقه ، پايگاه مناسبى براى گسترش فرهنگ آنان در جهان خواهد گرديد .
اين پيش‌بينى ، در احاديث ديگرى هم با صراحت بيان شده ، مانند آنچه از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود :
سَيأتى زَمانٌ تكونُ بَلْدةُ قُمّ وَ أهلُها حُجّةً على الخلائقِ ، وَ ذلكَ فى زمانِ غَيْبَةِ قائمِنا عليه السلام إلى ظُهورِهِ .
[۲]
روزگارى خواهد آمد كه شهر قم و مردمان آن بر ديگر مردمان، حجّت اند. آن روزگار، در زمان غيبت قائم ماست تا هنگام ظهورش .
و در حديث ديگرى از ايشان آمده است:
سَتَخْلو كُوفةُ مِن المؤمنينَ ، وَ يَأرِزُ عنها العِلمُ كما تَأرز الحَيّةُ فى جُحْرِها ، ثُمّ يَظهَرُ العلمُ ببلدةٍ يُقالُ لها قُمّ ، وَ تَصيرُ مَعْدِناً للعِلمِ وَ الفَضلِ ، حتّى لا يَبقى فى الأرضِ مُسْتَضعَفٌ فى الدِّينِ حتّى المُخَدَّراتُ فى الحِجالِ ، وَ ذلكَ عند قُرْبِ ظُهورِ قائمِنا ، فيَجْعَلُ اللَّهُ قُمّ وَ أهلَهُ قائمِينَ مَقامَ الحُجّةِ .
[۳]
به زودى، كوفه از مؤمنان، تهى‌خواهد گشت و علم از آن، رخت بر خواهد بست، همانند مارى كه در سوراخش پنهان مى‌شود . آن گاه علم در شهرى به نام قم آشكار خواهد شد . اين شهر، معدن علم و فضيلت مى‌شود ، تا آن جا كه روى كُره زمين كسى نمى‌ماند كه در دين، ضعيف و ناتوان باشد، حتّى زنان پرده‌نشين ، و اين [واقعه] نزديك ظهور قائم ماست . خداوند، قم و مردم آن را جانشين مقام حجّت مى‌كند .
۲ . خطرى كه در آينده، گروهى از جوانان قم را تهديد مى‌كند
اين پيش‌بينى نيز بسيار قابل توجّه است ، كه با همه اهمّيت و ارزشى كه شهر قم به عنوان پايگاه اصلى نشر معارف اهل بيت عليهم السلام خواهد داشت ، گروهى از جوانان اين شهر ، به دليل نافرمانى ار پدرانشان - كه آنها را به پيروى از خطّ مستقيم ولايت دعوت مى‌كنند - و نيز بى‌حرمتى به بزرگان و مشايخ علمى و تربيتى اين شهر ، راه هلاكت و نابودى معنوى را خواهند پيمود .
بنا بر اين، جوانان قم بايد نسبت به اين هشدار ، حسّاس باشند تا به دام منحرفان نيفتند .
۳ . مصونيت قم از توطئه‌هاى دشمنان اسلام
سومين نكته مهمّى كه در اين حديث بِدان اشاره شده، اين است كه انحراف جمعى از جوانان قم ، تأثيرى در عنايت ويژه خداوند سبحان به مردم اين ديار نخواهد داشت و اين شهر براى هميشه به عنوان پايگاه اصلى نشر معارف اهل بيت عليهم السلام از شرّ دشمنان اسلام، مصون و محفوظ خواهد ماند و زمينه‌ساز حكومت جهانى اسلام به رهبرى امام مهدى - أرواحنا له الفداء - خواهد شد .
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام نيز اين معنا مورد تأكيد قرار گرفته است :
إنَّ الملائكةَ لَتَدْفَعُ البَلايا عَن قُمّ و أهلِهِ ، و ما قَصدَهُ جَبّارٌ بسُوءٍ إلّا قَصمَهُ قاصِمُ الجَبّارِينَ .
[۴]
فرشتگان، بلايا را از قم و مردم قم دور مى‌كنند . هيچ ستمگرى، آهنگ بدى به آنان نمى‌كند، مگر آن كه در هم شكننده ستمگران، او را در هم مى‌شكند .
افزون بر احاديثى كه بدانها اشاره شد ، احاديث ديگرى نيز در باره اهمّيت ويژه شهر قم به عنوان پايگاه معارف اهل بيت عليهم السلام و زمينه‌ساز حكومت جهانى امام مهدى - عجل اللَّه فرجه - ، از اهل بيت عليهم السلام نقل شده است كه با در نظر گرفتن تاريخ صدور آنها ، از معجزات علمى اين بزرگواران محسوب مى‌شوند ؛ زيرا حتّى در زمان علّامه مجلسى رحمه اللَّه عليه - كه اين احاديث را در بحار الأنوار ثبت مى‌كرده - ، فضاى علمى امروز حوزه علميّه قم، طبق محاسبات معمولى، قابل پيش‌بينى نبود ، چه رسد به زمان صدور اين احاديث .
[۱]بحار الأنوار : ج ۵۷ ص ۲۱۴ ح ۳۱ .
[۲]بحار الأنوار : ج ۶۰ ص ۲۱۳ ح ۲۲ .
[۳]بحار الأنوار : ج ۶۰ ص ۲۱۳ ح ۲۳ .
[۴]بحار الأنوار : ج ۶۰ ص ۲۱۳ ح ۲۲ .
