اقسام امانتداران

امانتداران ، به تناسبِ سِعه و ضَيق عرصه هاى مختلف امانت ، اقسامى دارند كه در اين جا با الهام از احادیث ، به آنها اشاره مى كنيم :

الف ـ بالاترين عرصه امانت ، ويژه خداوند متعال است . به همين مناسبت ، او «امين» و «مؤمن» و «مُهَيمَن» ناميده مى شود . او امينِ مطلق است و همه امانت ها از اوست و به او باز مى گردد و هيچ حقّى نزد او ضايع نمى گردد . لذا پيشوايان بزرگ اسلام ، همه چيز خود را به خدا مى سپردند و پيامبر خدا ، در مقام نيايش مى فرمود :

اللّهُمّ إنّى أستَودِعُكَ نَفسى وأهلى ومالى ودينى ودُنياىَ وآخِرَتى وأمانَتى وخَواتيمَ عَمَلى .[۱]

خداوندا! خود و خانواده و مال و دين و دنيا و آخرت و امانت و عاقبتِ كارم را به تو مى سپارم .

ب ـ فرشتگان وحى ، اُمناى خداوند سبحان در ابلاغ وحى به پيامبران الهى هستند .

ج ـ انبياى الهى ، امينان خداوند منّان در ابلاغ وحى به مردم هستند .

د ـ اوصيا ، انبيا و اهل بيت خاتم انبيا ، امينانِ خداوند متعال در تبيين وحى و رهبرى مردم اند .

ه ـ انسان ، در ميان همه موجودات ، بزرگ ترين امانتدار خداوند منّان است . او امانتى را به دوش مى كشد كه آسمان ها و زمين و كوه ها از حمل آن ناتوان اند :

«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَا وَ حَمَلَهَا الْاءِنسَـنُ إِنَّهُ كَانَ ظَـلُومًا جَهُولًا .[۲]

ما امانت [خويش] را بر آسمان ها و زمين و كوه ها عرضه كرديم و آنها از قبول آن خوددارى كردند و از آن بيمناك شدند و انسان آن را پذيرفت، كه انسان ستمگر و نادان است» .

حافظ شيرازى ، مضمون اين آيه را به زبان شعر ، چنين بيان مى كند :

آسمان ، بار امانت نتوانست كشيد

قرعه كار به نام من ديوانه زدند

بار گران قدر امانتى كه انسان ، تاب تحمّل آن را دارد و موجودات ديگر ندارند ، مسئوليتى است كه استعداد تكامل اختيارى و رسيدن به مقام خليفة اللّهى بر عهده او مى نهد . آنچه از ابزار و امكانات مادّى و معنوى به انسان داده شده است ، همه و همه ، اجزاى همان مقامى است كه بار اين امانت را بر دوش وى مى گذارد ، و اگر انسانى شكوفا شد و اين بار امانت را به مقصد رساند ، خود نيز تبديل به امانت ارزشمند ديگرى براى جامعه بشرى مى گردد كه به وسيله او انواع بلاها از مردم ، دفع مى گردند .[۳]

بنا بر اين ، تفسير كردن امانتى كه توان تحمّل آن در نظام آفرينش ، ويژه انسان است ، به «ولايت» يا «نماز» و يا «ساير آنچه خداوند متعال براى شكوفايىِ انسان در اختيار او قرار داده» ، در واقع ، اشاره به بخشى از زمينه تكامل اختيارى انسان است و اين تفاسير ، منافاتى با يكديگر ندارند .

و ـ دانشمندان و اهل عرفان ، امانتداران خداوند متعال در انتقال دانش و معرفت خود به مردم ، بر حَسَب ظرفيت و استعدادهاى آنان هستند .

ز ـ سياست مداران ، امانتداران خداوند منّان و مردم ، در اداره صحيح امور سياسى جامعه اند .

ح ـ مؤذّنان ، امانتداران مردم اند در امورى كه مسئول اعلام آن هستند (مانند : وقت نماز و روزه) .

ط ـ ثروتمندان مسلمان ، امينانِ پيشوايان در تأمين نياز نيازمندان اند .

ى ـ هر فرد مورد مشورت ، امانتدارِ كسى است كه با او مشورت مى كند .

ك ـ كسى كه به او وديعه اى يا كارى سپرده مى شود ، امانتدار صاحب وديعه و صاحب كار است .

ل ـ و در نهايت ، شخص مؤمن ، در مواردى كه تشخيصِ توان انجام دادن فرايض الهى به عهده او سپرده شده (مانند : حدّ بيمارى اى كه موجب افطار در روزه است) ، امانتدار سلامت خويش است .

م ـ نكته قابل تأمّل در تبيين اقسام امينان ، اين است كه در احاديث اسلامى ، حجر الأسود ـ كه در يكى از اركان كعبه قرار دارد ـ نيز در رديف امانتداران خداوند سبحان و مردم شمرده شده است .