تَرَف در لغت قرآن و حدیث

واژه شناسى «ترف»

واژه «تَرَف» مصدر و مانند «تنعّم» به معناى برخوردار بودن از لذايذ مادّى و خوشگذرانى است.

ابن فارِس در تبيين ريشه اين واژه مى نويسد:

التّاءُ وَ الرّاءُ وَ الفاءُ كَلِمَةٌ واحِدَةٌ و هِيَ التُّرفَةُ. يُقالُ: رَجُلٌ مُترَفٌ: مُنَعَّمٌ.[۱]

تاء و راء و فاء، يك كلمه و به معناى آسودگى و تن آسايى است، و به شخص برخوردار از نعمت، مُترَف گفته مى شود.

ابن منظور در اين باره مى گويد:

التَّرَفُ: التَّنَعُّمُ، وَ التُّرفَةُ: النِّعمَةُ... وَ المُترَفُ: الَّذي قَد أبطَرَتهُ النِّعمَةُ و سَعَةُ العَيشِ.[۲]

تَرَف به معناى بهره مندى از نعمت، و تُرفَه به معناى نعمت است... و مُترَف به كسى گفته مى شود كه نعمت و فراخى زندگى، او را سرمست كرده باشد.

امين الاسلام طَبرِسى در تبيين واژه «مترف» مى فرمايد:

التُّرفَةُ: النِّعمَةُ. قالَ ابنُ عَرَفَةَ: المُترَفُ: المَتروكُ يَصنَعُ ما شاءَ.[۳]

تُرفَه به معناى نعمت است. ابن عرفه گفته: مُترَف كسى است كه رها شده، هر كارى كه مى خواهد انجام مى دهد.

به نظر مى رسد كه «تَرَف» در اصل به معناى بهره مند بودن از رفاه فراوان مادّى و زندگى سرشار از لذت و نعمت بوده، ليكن از آنجا كه رفاه مادّى فراوان، موجب سرمستى و تجاوز به حقوق ديگران است، اين واژه به تدريج حامل بار معنوى منفى و ضدّ ارزشى گرديده و معناى جديدى پيدا كرده كه عبارت است از: رفاه زدگى. و از اين رو، «مترَف» به افراد رفاه زده اطلاق مى شود، يعنى كسانى كه برخوردارى از لذايذ مادى و رفاه فراوان آنها را سرمست كرده به گونه اى كه هيچ چيز مانع هوسرانى و خوشگذرانى آنها نيست.

«تَرَف» در قرآن و حديث

در قرآن كريم براى تبيين خطر رفاه زدگى و آثار زيانبار آن، هشت بار[۴]از واژه هاى برگرفته از ريشه «تَرَف» استفاده شده، ليكن در احاديث اسلامى، واژه «تنعّم» نيز، بدين منظور مورد بهره گيرى قرار گرفته است.

گفتنى است، افزون بر واژه هاى «ترف» و «تنعّم»، قرآن و روايات اسلامى با تعبيرهاى گوناگون از خطر رفاه زدگى هشدار داده اند