مزار تعدادی از سرشناسان در سامرا و اطراف آن معرفی شده اند.
ابوهاشم جعفرى (م ۲۶۱ق)
داوود بن قاسم، فرزند اسحاق بن عبد اللّه بن جعفر بن ابى طالب و از نواده هاى جعفر طيّار است. نزد امام رضا عليه السلام، امام جواد عليه السلام، امام هادى عليه السلام و امام عسكرى عليه السلام منزلتى والا داشت و از آنان روايت كرده است. قبر او در داخل ضريح و آستان عسكريين عليهماالسلام قرار دارد.[۱]
صولى كاتب (م۲۴۳ ق)
ابو اسحاق ابراهيم بن عبّاس بن محمّد بن صول، معروف به صولى كاتب، متولّد سال ۱۷۶ ق و متوفّاى سال ۲۴۳ ق، از نويسندگان و انديشمندان و شعراى شيعه ىِ قرن سوم هجرى است كه در سامرّا مدفون شده است. اشعار بسيارى در مدح امام رضا عليه السلام دارد.[۲]
ابن سكّيت (م ۲۴۴ ق)
ابو يوسف يعقوب بن اسحاق اهوازى، معروف به ابن سكّيت، متولّد سال ۱۸۶ق است. وى از اصحاب امام جواد عليه السلام و امام هادى عليه السلام است. ابن سكّيت، اهل علم و شعر و ادب و مورد اعتماد امامان شيعه بود. او به دستور متوكّل، به شديدترين وجهى (در سال ۲۴۴ق) به قتل رسيد و زبان او ـ كه به ستايش امام على عليه السلام و دو فرزندش از كام بيرون آمده بود ـ، به دست دژخيمان خليفه براى هميشه از كام برآمد.[۳]
نجاشى (م۴۵۰ ق)
ابوالعباس احمد بن على بن احمد بن عبّاس بن محمّد نجاشى اسدى كوفى، متولّد سال ۳۷۲ ق است. در سال ۴۵۰ق وفات يافت و در مطيرآباد، نزديك سامرّا دفن شده است.[۴]
زرقانى شيرازى (م ۱۳۱۰ ق)
شيخ محمّدحسين زرقانى شيرازى، از عالمان بزرگ شيراز و از شاگردان ميرزاى شيرازى بزرگ بود. آن بزرگوار، به هنگام ساختن حسينيه اى در سامرّا، به داخل چاه آب آن افتاد و فوت كرد. علّت اين حادثه، روشن نيست. در زاويه صحن مقدّس عسكريين عليهماالسلام، نزديك پنجره هاى سرداب مطهّر، دفن است.[۵]
محقّق همدانى (م۱۳۲۲ ق)
شيخ حاج آقا رضا همدانى، فرزند شيخ محمّد هادى، متولّد سال ۱۲۵۰ق در همدان است. وى عالم، فاضل، محقّق و از شاگردان بنام ميرزاى شيرازى و صاحب تأليفاتى در فقه و اصول از جمله كتاب مشهور مصباح الفقيه است. او را در رواق سمت پايين پاى عسكريين عليهماالسلام دفن كرده اند.[۶]
ابراهيم نورى ايلكايى (م حدود ۱۳۲۲ ق)
شيخ ابراهيم كبير نورى ايلكايى، عالم، فقيه و از شاگردان ميرزاى شيرازى بزرگ و ميرزا محمّدتقى شيرازى است. قبر او در رواق غربى، پايين پاى مبارك دو امام، قرار دارد.[۷]
سيّد محمّد شريف (م ۱۳۲۲ ق)
سيّد محمّد شريف بن محمّد طاهر حسينى تويسركانى، از عالمان و رجال صاحب تأليف قرن چهاردهم هجرى در رواق پايين پاى مبارك، به خاك سپرده شده است.[۸]
حاج ميرزا محمّدحسين شيرازى (م ۱۳۴۰ ق)
حاج ميرزا محمّد حسين فرزند ميرزا خليل، از عالمان مهاجر به سامرّا و شاگرد ميرزاى شيرازى بزرگ بود و در فقه، تبحّر داشت. او را در رواق حرم به خاك سپردند.[۹]
سيّد حسن كليددار (م ۱۳۴۵ ق)
سيّد حسن كليددار، فرزند سيّد رضا، از كليدداران و متولّيان آستان مقدس، در رواق مطهّر، دفن شده است.[۱۰]
ابراهيم بن مالك اشتر
وى فرمانده دلاور سپاه مختار بود كه در پيروزى مختار و هلاكت قاتلان كربلا، نقش اساسى داشت. مرقد ابراهيم در جنوب شهر دجيل در حدود پنجاه كيلومترى سامرّا قرار دارد.[۱۱]
شمارى از خلفاى عباسى
در ايامى كه سامرّا مركز خلافت بود، هشت تن از خليفه هاى بنى عبّاس در اين شهر دفن شده اند كه نام آنها به ترتيب عبارت اند از: ۱. معتصم ؛ ۲. واثق ؛ ۳. متوكّل ؛ ۴. منتصر ؛ ۵. مستعين ؛ ۶. معتز ؛ ۷. مهتدى ؛ ۸. معتمد.[۱۲]
[۱]. ر. ك: أعيان الشيعة: ج ۶ ص ۳۷۷، الذريعة: ج ۹ ص ۵۲ ش ۲۹۰، دانش نامه امام مهدى عليه السلام: ج ۳ ص ۱۲۳.
[۲]. ر. ك: أعيان الشيعة : ج ۲ ص ۱۶۸ .
[۳]. أعيان الشيعة : ج ۱۰ ص ۳۰۵ ، عتبات عاليات عراق : ص ۲۱۵ .
[۴]. الكنى و الألقاب : ج ۳ ص ۲۳۹ .
[۵]. تاريخ سامراء: ج ۲ ص ۳۳۰ .
[۶]. أعيان الشيعة : ج ۷ ص ۲۰ .
[۷]. تاريخ سامراء : ج ۲ ص ۳۲۹ .
[۸]. تاريخ سامراء: ج ۲ ص ۳۳۲، الذريعة: ج ۶ ص ۱۵۷.
[۹]. أعيان الشيعة: ج ۹ ص ۲۵۶، تاريخ سامراء: ج ۲ ص ۳۳۵ .
[۱۰]. عتبات عاليات عراق: ص ۲۱۶ .
[۱۱]. تاريخ سامراء: ج ۱ ص ۱۹۷ و ج ۲ ص ۲۱۹ ، عتبات عاليات عراق : ص ۲۱۴ .
[۱۲]. معجم البلدان : ج ۱ ص ۴۶۱ و ج ۳ ص ۴۷۳، تاريخ سامراء : ج ۲ ص ۵ . از بحار الأنوار ج ۴۸ ص ۳۱۸استفاده مى شود كه قبور برخى از خلفاى عباسى در رصافه بغداد است و در سفرنامه ابن بطوطة (ج ۱ ص ۲۷۶) آمده كه در صافه، روى هر قبرى، نام آنان آمده است .
