مزار شمارى از علما و صُلَحا در نجف

مزار شمارى از علما و صُلَحا در نجف

شناساندن مزار 39 تن از علما و صلحایی که در نجف مدفونند و نشان دادن محل قبر.

۱.مزار شيخ طوسى (م ۴۶۰ ق)

مرقد شيخ ابوجعفر محمّد بن حسن طوسى (۳۸۵۴۶۰ ق) بيرون باب الطوسى حرم مطهّر امير مؤمنان عليه السلام و در «شارع الطوسى» قرار دارد. اين جا سكونتگاه شيخ طوسى بود كه در سال هاى ۴۴۸ تا ۴۶۰ ق، يعنى به هنگام هجرتش به نجف، در آن جا مى زيست. او پيش از آن در بغداد اقامت داشت و از محضر شيخ مفيد و سيّد مرتضى بهره برد و پس از وفات سيّد مرتضى، به مرجعيت شيعه رسيد. شيخ طوسى وصيت كرد كه از اين مكان به عنوان مسجد استفاده كنند و خود او را نيز پس از مرگ، در آن جا به خاك بسپارند. شيخ طوسى ـ كه به «شيخ الطائفه» مشهور است ـ تأليفات فراوانى در دانش هاى گوناگون اسلامى از خود برجاى گذاشته است. نقش او به عنوان مؤسّس حوزه علميه نجف، بر همگان روشن است.[۱]

۲.مزار علاّمه حلى (م ۷۲۶ ق)

علاّمه جمال الدين حسن بن يوسف بن مطهر حلّى، متولّد ۶۴۸ ق، از عالمان بزرگ قرن هشتم هجرى، در حجره اى ميان ايوان طلاى حرم امام على عليه السلام در سمت راست (كنار گل دسته شمالى سمت باب طوسى) به خاك سپرده شده است. علاّمه حلّى، بيش از صد جلد كتاب در فقه، اصول و ديگر دانش ها تأليف كرد. شيعه شدن سلطان محمّد خدابنده، از ايلخانان مغول، به سبب تلاش هاى اوست.[۲]

۳.مزار مقدّس اردبيلى (م ۹۹۳ ق)

احمد بن محمّد اردبيلى، معروف به «مقدّس اردبيلى» از عالمان قرن دهم هجرى است كه در ۹۹۳ ق وفات يافت و در ايوان طلاى صحن حرم امام على عليه السلام داخل حجره اى در كنار مناره جنوبىِ سمت باب قبله، دفن شد.[۳]

۴.مزار ملاّ مهدى نراقى (م ۱۲۰۹ ق)

ملاّ محمّدمهدى فاضل نراقى، درگذشته به سال ۱۲۰۹ ق، با پسرش ملاّ احمد در ايوان العلما[۴](ضلع شمالى رواق حرم رو به روى باب طوسى)، مدفون هستند[۵]و به فاضلين نراقيين معروف اند. ملاّ مهدى، صاحب تأليفاتى در زمينه اخلاق و فقه و... از جمله: جامع السعادات است.

۵.مزار ملاّ احمد نراقى (م ۱۲۴۵ ق)

ملاّ احمد نراقى، فرزند مهدى متولّد ۱۱۸۵ق، از مراجع شيعه در ابتداى عصر قاجار و استاد شيخ مرتضى انصارى بود. او در ۱۲۴۵ ق، در نراق از دنيا رفت و بعد از انتقال به نجف، در ايوان علما كنار پدرش به خاك سپرده شد. وى داراى آثار فراوانى از جمله معراج السعادة است.[۶]

۶.مزار خاندان سيّد مهدى بحر العلوم (۱۲۱۲ق)

سيّد محمّدمهدى طباطبايى معروف به بحر العلوم، متولّد سال ۱۱۵۵ق و متوفّى ۱۲۱۲ق است. آرامگاه وى و فرزندانش در حجره اى كنار مسجد شيخ طوسى در شارع طوسى قرار دارد كه درب آن به حيات مسجد باز است. اين آستان، داراى گنبد و عمارت بسيار زيبا و كاشى كارى شده در اواخر قرن چهاردهم هجرى است.

علاّمه بحر العلوم علاوه بر كارهاى علمى، بويژه تعيين ميقات هاى احرام و حدود منا و عرفات، اقدامات فراوانى در آبادانىِ مرقد مطهّر امام على عليه السلام انجام داد.[۷]

۷.مزار صاحب جواهر (م ۱۲۶۶ق)

محمّدحسن نجفى معروف به صاحب جواهر (متولّد حدود ۱۲۰۰ ق) از فقهاى نامدار شيعه و صاحب كتاب ارزشمند جواهر الكلام فى شرح شرايع الاسلام است. وى شاگردانى چون شيخ انصارى داشت. پس از وفات در شعبان ۱۲۶۶ ق، در مقبره اى كه به نام ايشان مشهور است، به خاك سپرده شد. اين مقبره در جنب مسجدش در محله العماره در شمال غرب حرم مطهّر، شارع امام زين العابدين غربى واقع شده است.[۸]

۸.مزار علاّمه شيخ مرتضى انصارى (م۱۲۸۱ق)

علاّمه شيخ مرتضى انصارى دزفولى، متولّد ۱۲۱۴ق، فقيه و اصولى و مرجع بزرگ شيعه و شاگرد صاحب جواهر در سال ۱۲۸۱ ق، در نجف از دنيا رفت و در ورودىِ باب القبله صحن مطهّر به خاك سپرده شد.[۹]

۹.مزار سيّد اسد اللّه  شفتى اصفهانى (م۱۲۹۰ق)

سيّد اسد اللّه  شفتى فرزند محمّدباقر شفتى(بانى مسجد سيد در اصفهان)، از عالمان بزرگ اصفهان، متولد ۱۲۲۷ق، به هنگام سفر به عتبات، در كرند از دنيا رفت. بدن او را به نجف انتقال دادند و در صحن امام، در اوّلين مقبره شرقى باب القبله مقابل مقبره شيخ انصارى، به خاك سپردند.[۱۰]

۱۰.مزار شيخ جعفر شوشترى (م۱۳۰۳ق)

شيخ جعفر شوشترى، متولّد ۱۲۲۷ ق، از شاگردان شيخ مرتضى انصارى و صاحب جواهر بود. كتاب خصائص الحسينيه او از شهرت ويژه اى برخوردار است. وى در سال ۱۳۰۳ ق، از دنيا رفت ودر بالاسر، ابتداى درب رواق ابو طالب در غرب حرم مطهّر، دفن گرديد.[۱۱]

۱۱.مزار ميرزاى شيرازى(م۱۳۱۲ق)

سيّد محمّدحسن معروف به ميرزاى شيرازى، فرزند ميرزا محمود، متولّد سال ۱۲۳۰ق، شاگرد شيخ مرتضى انصارى، مرجع تقليد شيعه و صاحب فتواى معروف تحريم تنباكوست. وى در ۱۳۱۲ ق در سامراء از دنيا رفت و در صحن مطهر امام على عليه السلام در حسينيه (مدرسه) غرويه، در مجاورت باب طوسى دفن شد.[۱۲]

۱۲.مزار ميرزا حبيب اللّه  رشتى(م۱۳۱۲ق)

ميرزا حبيب اللّه  رشتى، فرزند ميرزا محمّدعلى خان، از فقهاى شيعه و از مجتهدان مبرّز، در سال ۱۲۳۴ق، در املش به دنيا آمد. او از شاگردان به نام صاحب جواهر و شيخ مرتضى انصارى است. وى در چهاردهم جمادى الثانى سال ۱۳۱۲ق، در نجف درگذشت و در حجره شماره ۲۶ كنار باب الساعة در سمت شرق صحن مطهّر، دفن شد.[۱۳]

۱۳.ميرزا محمّدحسن آشتيانى (م ۱۳۱۹ق)

ميرزا محمّد حسن آشتيانى، متولّد حدود سال ۱۲۴۸ ق، در آشتيان، از علماى بنام شيعه و از شاگردان شيخ انصارى بود. او در سال ۱۲۸۱ق، در جريان نهضت تحريم تنباكو، نقش اساسى داشت. وى در ۲۸ جمادى الاُولى ۱۳۱۹ ق، در سن ۷۱ سالگى، در تهران بدرود حيات گفت. پيكرش را در جوار عبد العظيم حسنى به امانت سپردند. سپس به نجف انتقال داده شد و در ابتداى درب رواق ابوطالب در كنار قبر مرحوم شيخ جعفر شوشترى، دفن گرديد.[۱۴]

۱۴.مزار ميرزا حسين نورى (م ۱۳۲۰ق)

ميرزا حسين نورى، متولّد ۱۲۵۴ ق، از شاگردان ميرزاى شيرازى و شيخ مرتضى انصارى و استاد حاج شيخ عبّاس قمى است. او صاحب آثار مهمى از جمله مستدرك الوسائل است. وى در ۱۳۲۰ ق، وفات يافت و در سومين ايوان شرقى باب القبله، ورودى حجره شماره پانزده، دفن شد.[۱۵]

۱۵.مزار آخوند خراسانى(م ۱۳۲۹ق)

شيخ محمّد كاظم خراسانى مشهور به آخوند خراسانى، متولّد ۱۲۵۵ق، فقيه و اصولى بزرگ، از شاگردان شيخ مرتضى انصارى و ميرزاى شيرازى است. وى تأليف مشهورى با عنوان كفاية الاُصول دارد كه امروزه متن درسىِ حوزه هاى علميه است. آخوند خراسانى از رهبران مذهبى و فكرى مشروطيت بود. در سال ۱۳۲۹ ق، هنگامى كه مى خواست براى اصلاح مشروطيت و مبارزه با سلطه بيگانگان به ايران بيايد، به طرز مشكوكى وفات يافت و در حجره شماره ۲۶ كنار باب الساعة، در دروازه شرقى صحن مطهّر، دفن شد.[۱۶]

۱۶.مزار رئيس على دلوارى (م ۱۳۳۳ق)

رئيس على دلوارى، متولّد ۱۲۶۱ش (۱۲۹۹ق) آزادى خواه مشروطه طلب و رهبر قيام جنوب در تنگستان و بوشهر عليه نيروهاى بريتانيا در دوره جنگ جهانى اوّل بود. وى را در ۳۳ سالگى به سال ۱۲۹۴ش (۱۳۳۳ق) به شهادت رساندند. پيكر او ابتدا در نزديكى حرم امام زاده اى در روستاى «كله بند» در استان بوشهر به خاك سپرده شد ؛ امّا به موجب وصيت خود رئيس على، او را در جوار حرم على بن ابى طالب عليه السلام در وادى السلام دفن كردند.

۱۷.مزار سيّد محمّد كاظم يزدى (م ۱۳۳۷ق)

سيّد محمّدكاظم طباطبايى يزدى، متوّلد ۱۲۴۷ق، شاگرد ميرزاى شيرازى، از فقهاى بزرگ شيعه و صاحب كتاب معروف عروة الوثقى است. او در ۱۳۳۷ ق، وفات يافت و در مسجد عمران بن شاهين در كنار باب طوسى، دفن شد.[۱۷]

۱۸.مزار شيخ الشريعة اصفهانى(م۱۳۳۹ق)

ملاّ فتح اللّه  اصفهانى معروف به شيخ الشريعة، در سال ۱۲۶۶ق، در اصفهان به دنيا آمد. وى پس از درگذشت محمّدتقى شيرازى، به مرجعيت رسيد و رهبرىِ قيام مردم عراق عليه انگليس را به عهده گرفت. وى در سال ۱۳۳۹ق، وفات يافت و در صحن شرقى حرم، در حجره شماره ۲۲ پنجمين مقبره جنوبى باب الساعة، به خاك سپرده شد.[۱۸]

۱۹.مزار شيخ محمّدحسين نائينى (م ۱۳۵۵ق)

ميرزا محمّدحسين نائينى، متولّد ۱۲۷۷ق، عالم و مرجع شيعه و شاگرد ميرزاى شيرازى و استاد عالمان بزرگى بود و در جريان انقلاب مشروطيت، از انديشمندانى به شمار مى رفت كه هدايت فكرى و عملى انقلاب مشروطه را در كنار آخوند خراسانى، بر عهده داشت. كتاب تنزيه الاُمّة وتنبيه الملّة وى نشانگر انديشه هاى سياسى او در باره مشروطيت است. وى در سال ۱۳۵۵ ق، در نجف وفات يافت و در شرق حرم، در حجره شماره ۲۲ پنجمين مقبره جنوبى باب الساعه، به خاك سپرده شد.[۱۹]

۲۰.مزار شيخ عبّاس قمى (م ۱۳۵۹ ق)

شيخ عبّاس قمى، معروف به محدّث قمى، متولّد ۱۲۹۳ق، صاحب تأليفات بسيار از جمله كتاب هاى مشهور مفاتيح الجنان و منتهى الآمال است. وى از شاگردان ميرزا حسين نورى است. وفات او در سال ۱۳۵۹ ق، اتفاق افتاد و در سومين ايوان شرقى باب القبله (حجره شماره پانزده) صحن مطهّر، كنار استادش ميرزا حسين نورى، دفن شد.[۲۰]

۲۱.مزار آقا ضياء عراقى (م ۱۳۶۱ق)

آقا ضياء الدين اراكى، معروف به آقا ضياء عراقى، اصولى و فقيه بزرگ، در سال ۱۲۷۸ ق، در اراك به دنيا آمد. وى شاگرد بزرگانى چون آخوند خراسانى بود. بسيارى از مراجع و عالمان مشهور، شاگرد وى بوده اند. ايشان در سال ۱۳۶۱ق، در نجف از دنيا رفت و در حجره شماره يك در قسمت غربى حرم مطهّر به خاك سپرده شد.[۲۱]

۲۲.مزار شيخ محمّدحسين غروى اصفهانى(م۱۳۶۱ ق)

شيخ محمّدحسين اصفهانى، فرزند حاج محمّدحسن، معروف به كمپانى، متولّد ۱۲۹۶ق در كاظمين است. محقّق اصفهانى، از شاگردان آخوند خراسانى بود و از خود، تأليفات گران سنگى در فقه و اصول به جاى نهاد. وى در سال ۱۳۶۱ ق، در نجف اشرف، از دنيا رفت و در ايوان طلاى حرم در اتاق كوچكى، بين مناره شمالى و مقبره علاّمه حلّى، به خاك سپرده شد.[۲۲]

۲۳.مزار سيّد ابو الحسن اصفهانى(م ۱۳۶۵ ق)

سيّد ابو الحسن اصفهانى، متولّد ۱۲۸۴ق، در لِنجان اصفهان است. وى از مراجع بزرگ شيعه است كه پس از مرحوم نائينى، مرجعيت دينى، ده سال در انحصار وى بود. وى در انقلاب سال ۱۹۲۰ عراق، نقش اساسى اى داشت. او در سال ۱۳۶۵ ق، فوت كرد و در حجره شماره ۲۶ كنار باب الساعة در دروازه شرقى صحن مطهّر، دفن شد.[۲۳]

۲۴.مزار سيّد على قاضى طباطبايى (م ۱۳۶۶ق)

سيّد على قاضى طباطبايى، متولّد ۱۲۸۲ق، در تبريز بود. اين عارف و عالم برجسته، فرزند آية اللّه  سيّد حسين قاضى و از شخصيت هاى كم نظير معاصر عرفان در شيعه است. او استاد بزرگانى چون علاّمه طباطبايى و آية اللّه  بهجت بوده است. وى در چهاردهم ربيع الأول ۱۳۶۶ ق، در ۸۳ سالگى وفات نمود، و در قبرستان وادى السلام نجف، نزد پدر خود، به خاك سپرده شد.[۲۴]

۲۵.مزار شيخ محمّدحسين كاشف الغطا (م ۱۳۷۳ق)

شيخ محمّدحسين كاشف الغطا در سال ۱۲۹۴ ق، در محلّه عماره نجف ديده به جهان گشود. پدر او شيخ على (م ۱۲۵۳ ق) و جدّش شيخ جعفر كاشف الغطا (م ۱۲۲۸ ق)، پرآوازه ترين افراد اين خاندان اند. وى هماره در مسائل سياسى ورود مى كرد. نظريه ولايت فقيه وى و كتاب هاى سودمندش از جمله كتاب اصل الشيعة و اُصولها قابل توجه اند. او در ذى قعده ۱۳۷۳ ق وفات يافت. مزار وى در آرامگاه خانوادگى در محلّه العماره در شمال غربى حرم مطهر، شارع امام زين العابدين غربى واقع شده است.[۲۵]

۲۶.مزار سيّد عبد الحسين شرف الدين(م ۱۳۷۷ق)

سيّد عبد الحسين شرف الدين، در سال ۱۲۹۰ ق، در كاظمين متولّد شد. وى علاوه بر تحقيق و مناظرات علمى و اعتقادى، به مرتبه بلند فقاهت و اجتهاد دست يافت. بسيارى از آثار خطّى شرف الدين، در كشاكش مبارزه و هجرت، به دست فرانسويان به آتش كشيده شد و از بين رفت. با اين حال، آثار قلمىِ جاودانى چون: الفصول المهمّة و المراجعات از او برجاى مانده است كه از شاهكارهاى علمى و اعتقادى و ادبى تشيّع بلكه جهان اسلام به شمار مى رود. وى در هشتم جمادى الثانى سال ۱۳۷۷ ق، در لبنان وفات نمود و پس از تشييع در بيروت، كاظمين، بغداد، كربلا و نجف، در حجره ۴۸ (مسجد عمران بن شاهين) سمت صحن شرقى در كنار باب طوسى، دفن شد.[۲۶]

۲۷.مزار سيّد عبد الهادى شيرازى (م ۱۳۸۲ق)

سيّد عبد الهادى شيرازى، فرزند سيّد اسماعيل، متولّد ۱۳۰۵ ق، در شهر سامرا بود. وى يكى از فقهاى پرهيزگار و نامدار شيعه بود. بعد از وفات مرحوم آية اللّه  بروجردى در سال ۱۳۸۰ ق، مرجعيت شيعه و تصدّى حوزه بزرگ نجف، به ايشان منتهى شد. او در روز دهم ماه صفر سال ۱۳۸۲ق، در گذشت و در مقبره جدّش ميرزاى بزرگ شيرازى به خاك سپرده شد.[۲۷]

۲۸.مزار شيخ آقابزرگ تهرانى (م ۱۳۸۹ق)

شيخ آقابزرگ تهرانى، متولّد يازدهم ربيع الأوّل ۱۲۹۳ق در تهران، فقيه و كتاب شناس نامور شيعى است. وى با تأليف دائره المعارف بزرگ الذريعة و كتاب طبقات أعلام الشيعة، گام بزرگى در شناسايى آثار و نسخ خطى اسلامى در حوزه هاى مختلف علوم برداشت. وى پس از عمرى تلاش خستگى ناپذير در ذى الحجه ۱۳۸۹ق، در نجف اشرف در گذشت. طبق وصيتش وى را در كتابخانه اش در انتهاى شارع الرسول دفن نمودند.[۲۸]

۲۹.مزار سيّد محسن حكيم (م۱۳۹۰ق)

سيّد محسن حكيم (بزرگ خاندان حكيم) مرجع بزرگ شيعيان در سال ۱۳۰۶ق، در نجف اشرف، در بيت فقاهت به دنيا آمد. وى در عرصه علم و مبارزه، شاخص بود و آثار گران سنگى چون مستمسك عروة الوثقى به نگارش درآورد. در عرصه سياسى با رژيم بعث به مقابله پرداخت و فشارهاى بسيارى را تحمل كرد. آن رژيم سفّاك، تعدادى از خاندان حكيم را به شهادت رساند. وى در سال ۱۳۹۰ ق، درگذشت و در كتاب خانه اش جنب مسجد هندى در ابتداى شارع الرسول، به خاك سپرده شد.[۲۹]

۳۰.مزار علاّمه امينى (م ۱۳۹۰ق)

عبد الحسين امينى نجفى، مشهور به علاّمه امينى، متولّد سال ۱۳۲۰ يا ۱۳۲۲ ق، در تبريز است. وى از علماى بنام شيعه و نويسنده دايرة المعارف گران سنگ الغدير است. علاّمه امينى در دانش، منزلت والايى داشت و بيشتر ساعات ايشان به تحقيق و مطالعه مى گذشت. او در تفسير، حديث، تاريخ و علم رجال، صاحب نظر بود. وى در ۲۸ ربيع الثانى ۱۳۹۰ ق (دوازدهم تير ۱۳۴۹ ش) در تهران وفات يافت و در نجف اشرف در جنب كتاب خانه اش در شارع الرسول، دفن شد.[۳۰]

۳۱.مزار سيّد محمود شاهرودى (م ۱۳۹۴ق)

سيّد محمود شاهرودى، متولّد سال ۱۳۰۱ ق، يكى از فقها و زُعماى بزرگ بنام حوزه علميه نجف بود. وى در ۱۷ شعبان ۱۳۹۴ ق، دار فانى را وداع نموده و در ابتداى درب رواق ابوطالب (بالاسر)، سمت غرب حرم مطهّر، دفن گرديد.[۳۱]

۳۲.مزار سيّد مصطفى خمينى (م۱۳۵۶ش)

سيّد مصطفى خمينى، فرزند ارشد امام خمينى، در سال ۱۳۰۹ ش (۱۳۴۹ ق) در قم به دنيا آمد. همراه امام از ايران به تركيه و عراق رفت. وى علاوه بر حضور در درس پدر، تدريس هم داشت و افزون بر اجتهاد در فقه و اصول، در علوم معقول و منقول نيز داراى تبحّر بود. وى در يكم آبان ۱۳۵۶ ش در ۴۷ سالگى به صورت مشكوكى در گذشت و در جوار امير مؤمنان عليه السلام به خاك سپرده شد. معروف بود كه ايشان به دست عوامل ساواك شهيد شد. به فرموده امام خمينى، اين حادثه از «الطاف خفيه الهى» بود ؛ زيرا مجالس يادبود ايشان زمينه ساز حمايت هاى گسترده مردم از امام بر ضد حكومت شاه گرديد و به پيروزى انقلاب اسلامى در ايران انجاميد. ايشان در ايوان طلاى حرم در اتاق كوچكى، بين مناره شمالى و مقبره علاّمه حلّى، به خاك سپرده شد.[۳۲]

۳۳.مزار شهيد سيّد محمّدباقر صدر (م۱۴۰۰ق)

شهيد آية اللّه  سيّد محمّدباقر صدر، در سال ۱۳۵۳ ق، در كاظمين به دنيا آمد. وى داراى استعداد شگرفى بود و به سرعت به مدارج بلند علمى دست يافت و در سنين جوانى، آثار ارزنده اى در رشته هاى گوناگون تأليف نمود. وى عالمى مجاهد بود و توسط رژيم بعث عراق، تحت فشارهاى سنگين، چون حصر و زندان و شكنجه قرار گرفت. در نهايت نيز به همراه خواهر دانشمندش بنت الهدى، در ۲۳ جمادى الاُولى ۱۴۰۰ ق (نوزدهم فروردين ۱۳۵۹ ش) توسط صدام، مظلومانه به شهادت رسيد و در وادى السلام دفن گرديد. سپس به نقطه كنونى منتقل گرديد واكنون داراى بارگاه باشكوهى است.[۳۳]

۳۴.مزار سيّد ابو القاسم خويى (م۱۴۱۳ق)

سيّد ابو القاسم خويى در سال ۱۳۱۷ق در خوى به دنيا آمد. وى، از مشاهير فقها و اصوليون و مراجع تقليد معاصر، و شاگرد بزرگانى همچون محقّق اصفهانى و علاّمه نائينى بود. او صاحب تأليفات گران سنگى در فقه، اصول و رجال است.او در سال ۱۴۱۳ ق در كوفه وفات يافت. قبر وى در حجره ۳۱ صحن مطهّر، ضلع شرقى، در ورودىِ مسجد خضراء واقع است.[۳۴]

۳۵.مزار سيّد عبدالأعلى موسوى سبزوارى (م ۱۴۱۴ ق)

فقيه و قرآن پژوه بزرگ جهان تشيّع، در هجدهم ذى حجّه ۱۳۲۸ ق، در سبزوار ديده به جهان گشود. اين عالم وارسته، بعد از عمرى تدريس و تحقيق و تأليف، در روز دوشنبه ۲۵ مرداد ۱۳۷۲ ش (۲۷ صفر ۱۴۱۴ ق) در نجف اشرف درگذشت و برخى معتقدند كه توسط رژيم بعث عراق، مسموم و شهيد شده است. وى در مدرسه خودش در شارع الرسول، جنب بيت حضرت امام خمينى دفن گرديد.[۳۵]

۳۶.مزار شهيد شيخ مرتضى بروجردى (م۱۴۱۸ق)

شيخ مرتضى بروجردى، فرزند مرحوم آية اللّه  حاج شيخ على محمّد بروجردى، متولّد ۱۳۴۸ق است. در خلال سال هاى متمادى، موفّق به تأليف تقريرات درس استادش آية اللّه  خويى در زمينه فقه و اصول در حدود چهل جلد شد كه شانزده جلد آن به نام مستند العروه الوثقى چاپ گرديده است. وى پس از آية اللّه  خويى، به مقام مرجعيت رسيد؛ ولى سرانجام در سحرگاه بيست و چهارم ذى الحجّه سال ۱۴۱۸ق، مورد تهاجم مزدوران صدام قرار گرفت و به شهادت رسيد و در وادى السلام، به خاك سپرده شد.[۳۶]

۳۷.مزار شهيد ميزرا على غروى تبريزى (م ۱۴۱۹ ش)

ميرزا على غروى تبريزى، در سال ۱۳۳۴ ق، در تبريز چشم به جهان گشود. وى در كنار تحصيل و تدريس، به تأليف بخشى از تقريرات درس آية اللّه  خويى به نام التنقيح دست زد. او پس از استادش به مقام مرجعيت رسيد. سرانجام وى در ۲۸ خرداد ۱۳۷۷ ش(۱۴۱۹ق) پس از زيارت مرقد مطهّر امام حسين عليه السلام و در راه بازگشت به نجف، توسط دژخيمان صدام به گلوله بسته شد و به شهادت رسيد و در وادى السلام به خاك سپرده شد.[۳۷]

۳۸.مزار شهيد سيّد محمّدصادق صدر (م۱۴۱۹ ق)

سيّد محمّدصادق صدر، از مراجع تقليد شيعه، متولّد هفدهم ربيع الأول ۱۳۶۲ق است. از شهيد سيّد محمّدصادق صدر، تأليفات بسيارى بر جاى مانده كه كتاب موسوعة الإمام مهدى عليه السلام از معروف ترين آنهاست. وى در سال ۱۴۱۹ق (۱۳۷۷ش) به همراه دو تن از فرزندانش توسط سازمان اطلاعات و امنيت حزب بعث عراق، در شهر نجف اشرف ترور شدند و به شهادت رسيدند. محلّ دفن وى در وادى السلام است.[۳۸]

۳۹.مزار شهيد سيّد محمّدباقر حكيم(م ۱۳۸۲ش)

سيّد محمّدباقر حكيم، فرزند آية اللّه  سيّد محسن حكيم، در سال ۱۳۵۸ ق (۱۳۱۸ ش) در نجف به دنيا آمد. از اساتيد بارزى چون آية اللّه  خويى و شهيد سيّد محمّدباقر صدر تلمّذ نمود. وى از اساتيد دانشكده الهيات بغداد نيز بود. او بارها توسّط رژيم بعث دستگير و تا سرحد اعدام پيش رفت و سرانجام مخفيانه به ايران هجرت نمود. در ايران، منشأ خدمات بسيارى از جمله تأسيس «مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق» بود. چنانچه پيش از آن در عراق از افراد مؤثّر «حزب الدعوة الاسلامية» بود.

او سرانجام در هفتم شهريور ۱۳۸۲ ش، پس از اقامه نماز جمعه در جوار حرم اميرمؤمنان عليه السلام بر اثر انفجار بمب به شهادت رسيد. مزار وى در ميدان ثورة العشرين واقع است.[۳۹]

[۱]. ر .ك : أعيان الشيعة : ج ۹ ص ۱۵۹ و موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۵ ص ۲۷۹ ش ۱۹۶۲ .

[۲]. ر .ك : أعيان الشيعة : ج ۵ ص ۳۹۶ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۸ ص ۷۷ ش ۲۷۱۲ .

[۳]. ر .ك : أعيان الشيعة : ج ۳ ص ۸۰ ، گلشن ابرار: ج ۱ ص ۱۷۹ .

[۴]. ماضى النجف و حاضرها: ج ۱ ص ۹۱ .

[۵]. ر. ك: أعيان الشيعه: ج ۱۰ ص ۱۴۳ ، گلشن ابرار: ج ۱ ص ۲۸۵ .

[۶]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۳ ص ۱۸۳ .

[۷]. ر .ك : أعيان الشيعة : ج ۱۰ ص ۱۵۸ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱۳ ص ۶۳۶ ش ۴۳۶۲ .

[۸]. ر . ك: أعيان الشيعة: ج۹ ص۱۴۹، موسوعة طبقات‏الفقهاء: ج۱۳ ص۵۶۵ ش۴۳۱۳، گلشن ابرار: ج۱ ص۲۵۳.

[۹]. ر .ك : أعيان الشيعة : ج ۱۰ ص ۱۱۷ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱۳ ص ۶۵۴ ش ۴۳۷۴ ، گلشن ابرار : ج ۱ص ۳۳۱ .

[۱۰]. ر . ك : أعيان الشيعة : ج ۳ ص ۲۸۷ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱۳ ص ۱۳۳ ش ۴۰۰۰ .

[۱۱]. ر .ك : أعيان الشيعة : ج ۴ ص ۹۵ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱/۱۴ ص ۱۳۹ ش ۴۴۹۵ .

[۱۲]. ر. ك: أعيان الشيعة : ج ۵ ص ۳۰۴ ، موسوعة طبقات الفقهاء:ج ۲/۱۴ ص ۶۷۰ ش ۴۸۲۹ ، گلشن ابرار : ج ۱ص ۳۸۵ .

[۱۳]. ر .ك : أعيان الشيعة : ج ۴ ص ۵۵۹ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱/۱۴ ص ۱۷۴ ش ۴۵۱۷ ، گلشن ابرار : ج ۱ص ۳۷۸ .

[۱۴]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۵ ص ۳۷ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۲/۱۴ ص ۶۵۵ ش ۴۸۲۲ ، گلشن ابرار : ج ۱ص ۴۱۰ .

[۱۵]. ر.ك: أعيان‏الشيعة: ج۶ ص۱۴۳، موسوعه‏طبقات‏الفقهاء: ج۱/۱۴ ص۲۲۹ ش۴۵۵۹، گلشن‏ابرار: ج۱ ص۴۱۰.

[۱۶]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۹ ص ۵ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۲/۱۴ ص ۷۸۸ ش ۴۸۹۶ ، گلشن ابرار : ج ۱ص ۴۳۱ .۲ . ر . ك : سايت راسخون .

[۱۷]. ر .ك : أعيان الشيعة : ج ۱۰ ص ۴۳ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۲/۱۴ ص ۷۹۳ ش ۴۸۹۸ ، گلشن ابرار : ج ۱ص ۴۴۵ .

[۱۸]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۵ ص ۳۹۱ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱/۱۴ ص ۴۸۳ ش ۴۷۱۵ .

[۱۹]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۶ ص ۵۴ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۲/۱۴ ص ۶۸۰ ش ۴۸۳۴ ، گلشن ابرار : ج ۲ص ۵۴۷ .

[۲۰]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۷ ص ۴۲۵ ، گلشن ابرار : ج ۲ ص ۵۷۱ .

[۲۱]. ر . ك : أعيان الشيعة: ج ۷ ص ۳۹۲، مستدركات أعيان الشيعة: ج ۱ ص ۶۰ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱ / ۱۴ص ۲۸۶ ش ۴۵۸۷ .

[۲۲]. ر .ك : مستدركات أعيان الشيعة: ج ۶ ص ۲۶۶ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۲/۱۴ ص ۶۹۲ ش ۴۸۸۰ ، گلشنابرار : ج ۲ ص ۵۷۶ .

[۲۳]. ر . ك: أعيان‏الشيعة: ج۲ ص۳۳۱، موسوعة طبقات‏الفقهاء: ج۱/۱۴ ص۳۱ ش۴۴۲۰، گلشن‏ابرار: ج۲ ص۵۸۵.

[۲۴]. ر .ك : دانش‏نامه امام مهدى عليه‏السلام : ج ۵ ص ۳۵۴ .

[۲۵]. ر .ك : مستدركات أعيان الشيعة: ج ۷ ص ۲۴۵ ، گلشن ابرار : ج ۲ ص ۶۲۹ .

[۲۶]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۷ ص ۴۵۷ ، گلشن ابرار : ج ۲ ص ۶۵۴ .

[۲۷]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۸ ص ۱۲۹ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱/۱۴ ص ۳۹۸ ش ۴۶۵۸ .

[۲۸]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۱۰ ص ۴۷ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱/۱۴ ص ۵۰۶ ش ۴۷۲۸ ، گلشن ابرار : ج ۲ص ۷۰۵ .

[۲۹]. ر .ك : أعيان الشيعة: ج ۹ ص ۵۶ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱/۱۴ ص ۵۰۹ ش ۴۷۲۹ ، گلشن ابرار : ج ۲ ص۷۱۷ .

[۳۰]. ر .ك : مستدركات أعيان الشيعة: ج ۱ ص ۸۴ ، موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۱/۱۴ ص ۳۰۳ ش ۴۵۹۹ ، گلشن ابرار : ج ۲ ص ۷۲۶ .

[۳۱]. ر.ك : موسوعة طبقات الفقهاء: ج ۲/۱۴ ص ۸۱۴ ش ۴۹۱۲ ، گلشن ابرار : ج ۲ ص ۷۴۷ .

[۳۲]. ر .ك : گلشن ابرار :ج ۲ ص ۷۷۴ ، تحريرات فى الاُصول: ج ۱ مقدمه .

[۳۳]. ر .ك : موسوعة طبقات الفقهاء : ج ۲/۱۴ ص ۶۰۶ ش ۴۷۹۳ ، گلشن ابرار : ج ۲ ص ۸۳۱ .

[۳۴]. ر .ك : مستدركات أعيان الشيعة : ج ۷ ص ۱۶ .

[۳۵]. ر .ك :فهرس التراث: ج۲ ص ۶۶۵ .

[۳۶]. ر . ك : فهرس التراث: ج ۲ ص ۶۸۴ .

[۳۷]. ر .ك : فهرس التراث: ج ۲ ص ۶۸۷ .

[۳۸]. ر .ك : فهرس التراث: ج ۲ ص ۶۸۸ .

[۳۹]. ر .ك :قبسات من حياة و سيرة شهيد المحراب آية اللّه‏ المجاهد السيد محمّد باقر الحكيم .