راه دستيابى به بصيرت برای بررسی حدیث

در كنار تخصّص هاى لازم در نقد و بررسی حدیث، مدد الهى و نورانيّت درونى ـ كه همان «بصيرت» است ـ، سهمى ويژه در نقد و ارزيابى حديث دارند.

اين نورانيّت، علاوه بر اين كه شناخت سنّت صحيح را براى پژوهشگر، آسان مى سازد، زمينه ساز قدرت استنباطِ درست احكام الهى از قرآن و سنّت نيز هست و اين، همان نيروى قدسى الهى است كه از نگاه شهيد ثانى، علاوه بر فقه و اصول و ساير علوم مقدّماتى، شرط استنباط احكام است.[۱]

راه دستيابى به بصيرت

بصيرت را از دو راه مى توان به دست آورد :

راه اوّلِ رسيدن به بصيرت، به دست آوردن تقواست . يكى از بركات مهم و بزرگ تقوا، نورانى شدن جان و پيدايش نور بصيرت در انسان است . اين حقيقت، با صراحت در قرآن كريم آمده است:

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِن تَتَّقُواْ اللَّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَانًا .[۲]

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از خدا پروا كنيد، براى شما نيروى تشخيص قرار مى دهد»  .

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ءَامِنُواْ بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَ يَجْعَل لَّكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ .[۳]

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا پروا كنيد و به پيامبر او بگرويد، تا رحمت خويش را دو چندان عطا كند و براى شما نورى قرار دهد كه با [روشنايى ]آن، راه بسپريد»  .

راه دوم براى به دست آوردن بصيرت، استمداد از خداوند متعال است، چنان كه امام زين العابدين عليه السلام، در يكى از مناجات هاى خويش مى فرمايد :

هَب لى نوراً أمشى بِهِ فِى النّاسِ، و أهتَدى بِهِ فِى الظُّلُماتِ، و أستَضى ءُ بِهِ مِنَ الشَّكِّ وَ الشُّبُهاتِ .[۴][بار خدايا!] مرا فروغى بخش تا در پرتو آن، در ميان مردم، راه بسپرم، و در تاريكى ها راه خويش را بيابم و در روشنايى آن، از هر شك و شبهه اى بِرَهَم .

بنا بر اين، تلاش براى رسيدن به مراتب طهارت و تقوا، و نيز اهتمام به ذكر و دعا و استمداد از خداوند متعال براى نورانى شدن انديشه، هر چند براى همه پيروان اسلام، لازم است، امّا براى پژوهندگان علوم دينى و بخصوص پژوهندگان حديث، اهمّيت و ضرورت بيشترى دارد .[۵]بى شك، پژوهشگرى كه علاوه بر دانش رجال و درايه و تخصّص در نقد و ارزيابى متن حديث، از نور بصيرت برخوردار باشد، بهتر مى تواند به حقيقت اسلام، دست يابد؛ امّا بايد توجّه داشت كه اين، به معناى عصمت و مصونيت او از خطا نيست ؛ بلكه هر چه تخصّص پژوهشگر، بيشتر و بصيرت او افزون تر باشد، از ميزان خطاى او كاسته مى گردد.