روش شناسي فقه الحديثي شيخ بهايي

با تكيه بر مشرق الشمسين و إكسير السعادتين

علي راد ^۱

چکيده

شيخ بهايي، از زمرة فقيهان چيره‌دست و محدّثان باريك‌بيني است كه فقاهت و درايت، در آثار وي موج مي‌زند. بازگويي ظرايف معنايي و دقايق مفهومي روايات، تخصص علمي اوست. او در اين مسير دشوار و توان‌سوز، از بايسته‌هاي عمومي فهم متن و ضوابط خاص آن بهره جسته است. شيخ بهايي در فقه الحديث، نظام منطقي و سبك خاص در گردآوري، فهم متن، فهم مقصود و ارائه گزاره‌هاي شرعي دارد. اين نظام منطقي، حاوي دقّت‌ها و نوآوري‌هاي ويژه در تحليل احاديث است. در اين مقاله سعي شده است، روش فقه الحديثي شيخ بر پاية كتاب مشرق الشمسين و اكسير السعادتين تبيين گردد.

کليد واژه‌ها: شيخ بهايي، فقه الحديث، مشرق الشمسين، فهم حديث، روش و قواعد.

درآمد

شيخ بهايي از پيشگامان حديث‌پژوهي شيعي، در سدة دهم و يازدهم هجري (عصر طلايي حديث شيعه) به شمار مي‌آيد. اين عصر، با وجود فقيهان و محدّثان بزرگي چون محقق كَرَكي، شهيد ثاني، كمال الدين درويش، حسين بن عبد الصمد عاملي و شيخ بهايي سرآغاز گسترش فقه و حديث شيعه، پس از چندين قرن ايستايي و ركود بوده است ^۲ . گفتمان علم ديني رايج عصر بهايي «حديث شناسي و فقاهت» است؛ از اين رو، مهارت اصلي شيخ بيشتر به اين سمت سوق يافته است. تبلور شخصيت علمي وي، بيشتر در آثار حديثي ـ فقهي او تجلي دارد، و نگاشته‌هايش در اين دو عرصه، بر تارك ميراثِ مكتوب شيعي مي‌درخشند. شيخ بهايي، به جهت دارا بودن امتيازات علمي متعدد و برجسته، تأثير فراواني بر بزرگان علمي، بويژه محدّثان و فقيهان ايران زمين در حوزة اصفهان و قم داشته و آثار وي هماره رهنمون