(۱)
تحقیقى در رجال و تاریخ اشعریین
فرشچیان، رضا
كارشناسى ارشد پیوسته معارف اسلامى و تبلیغ
دانشكده تبلیغ و معارف اسلامى دانشگاه امام صادقعلیه السلام
استاد راهنما: غفارى، علىاكبر
اساتید مشاور: ابراهیمى دینانى، غلامحسین؛ استادى، رضا
سال ۱۳۶۹
۳۸۵ صفحه
شناخت اشعریان و تبلور آنان در نقاط مختلف دنیا و نقش آنها در ترویج تشیع و معرّفى خدمات آنان در طول تاریخ، در زمینه ترویج معارف اهل بیت علیهم السلام و جستارى در تراجم و سرشناسان اشعرى و موالیان آنها، موضوع مورد بحث این پایان نامه است. نگارنده، این پایاننامه را به لحاظ نقش مهمّى كه شناخت رجال حدیث در شناخت احادیث سقیم از صحیح دارد، و همچنین با ملاحظه در دسترس نبودن تحقیقى مستقل و منسجم درباره اشعریان نگاشته، تا با استفاده از امّهات كتب رجال شیعه و برخى از تألیفات متأخّران شیعه، و نیز با بهره بردن از كتب رجال اهل سنّت و تاریخ و انساب، رجال و تاریخ اشعریان را مورد بحث و بررسى قرار دهد و با در نظر گرفتن اینكه اشعریان در تاریخ شیعه، خاندانى عظیم و مقتدرند كه سهمى بسزا در نشر و ترویج فرهنگ اهل بیتعلیهم السلام و خصوصاً احادیث آن بزرگواران داشتهاند، و اینكه بارها مورد مدح ائمه اطهارعلیهم السلام قرار گرفتهاند و امام صادقعلیه السلام ، بیت ایشان را «بیت نجیبان» دانسته و حتّى جمعى از این بیت، در زمره اصحاب و راویان ائمهعلیهم السلام بودهاند و برخى از مشایخ حدیث و خصوصاً مشایخ قم، از راویان و حدیثكنندگان از ایشاناند كه مىتوان به على بن بابویه و فرزندش ابوجعفر صدوق، على بن ابراهیم، محمّد بن حسن صفار و محمّد بن یعقوب كلینى اشاره نمود و با ملاحظه نقش مهمّى كه در امور دیگر داشتهاند، این بحث از اهمّیت بسزایى برخوردار است. نگارنده، مطالب خود را در چهار بخش و شش فصل، تنظیم نموده است. وى در بخش نخست، در دو فصل به كلّیاتى درباره اشعریان پرداخته است. فصل اوّل، مقدّماتى در شناخت اشعریان از نسب و مذهب و موطن و... است، و در فصل دوم، درباره اسلام آوردن آنها و چگونگى آن و آراى مختلف در این باب، توضیحاتى آمده است. در بخش دوم، فعّالیتهاى اشعریان در خارج از شبه جزیره عربستان، مورد بحث قرار گرفته است. این بخش به دو فصل: عراق و ایران تقسیم شده كه در فصل اوّل، به شاخههاى خاندان اشعرى در عراق و فعّالیتها و مذهب آنان، و در دومین فصل، به مهاجرت و حضور گسترده اشعریان در مناطق جبال و بویژه قم و استیلاى آنان بر قم، قیامهاى قمیان علیه حكومت مركزى و سایر مطالب مربوط به آن پرداخته است. بخش سوم نیز در دو فصل به تشیع و رابطه آن با اشعریان اختصاص یافته است. در نخستین فصل، چگونگى ارتباط این بیت با تشیع و بررسى تشیع مناطق جبال و احتمال تأثیرپذیرى آنها از اشعریان، مورد مداقّه قرار گرفته است و در فصل دوم، خدمات اشعریان به تشیع، مطرح شده و گفته شده كه ایشان، مشایخِ مشایخِ حدیث شیعه بودهاند و صاحبان جوامع حدیث شیعه از تألیفات آنان در نگارش كتب خود، سود جستهاند. به لحاظ اهمّیتى كه محدّثان اشعرى در ترویج مكتب تشیع داشتهاند، همّ اصلى نگارنده به معرّفى محدّثان و راویان این خاندان بوده است و به این منظور، در آخرین بخش پایاننامه، بیش از یكصد و سى تن از آنان و سایر سرشناسان اشعرى را مورد بحث رجالى - تاریخى قرار داده است و در صورت اختلاف آراى صاحبنظران، سعى كرده به رأى صائب دست یابد، و چون جمعى از محدّثان و غیر ایشان در زمره وابستگان (موالى) اشعریان بوده و از اشاعره اصیل به شمار نمىروند، لذا جهت دورى از التباس، فهرستى از این گروه را با اشاره به نكات مهم زندگى آنان، در پایان آورده است.
