آرای فقهی در بارۀ وقت نماز جمعه

اوّل وقت نماز جمعه، زوال آفتاب و يا آغاز ظهر شرعى است. اين نظريه، مورد اتّفاق فقيهان است؛ امّا در بارۀ آخر وقت آن، پنج نظريه وجود دارد که به قرار زير است:

۱. وقت نماز جمعه، به اندازۀ وقت نماز ظهر ـ يعنى تا نزديک غروب آفتاب ـ امتداد دارد. ابن ادريس در کتاب السرائر، و شهيد اوّل در کتاب هاى الدروس و البيان، اين نظريه را پذيرفته اند و طبق آن، محدودیتی در وقت نماز جمعه وجود ندارد.

۲. وقت نماز جمعه از اوّل زوال آغاز مى شود و تا هنگامى که سايۀ شاخص، به اندازۀ خود آن شود ـ يعنى تقريباً چهار ساعت ـ امتداد دارد. از اين نظريه، به عنوان رأی مشهور فقیهان یاد شده است؛[۱]بلکه علّامه در کتاب المنتهى،[۲]اين رأى را مورد اتفاق نظر مى داند، و در ميان فقهاى کنونی، آية الله  خويى[۳]و آية الله  ميرزا جواد تبريزى[۴]طبق اين نظريه فتوا داده اند.

۳. وقت نماز جمعه، از اوّل زوال است تا هنگامى که سايۀ شاخص، به اندازۀ دو قدم انسان معمولى يا دوهفتم شاخص گردد؛ يعنى حدود دو ساعت.

اين نظريه، از سوی علامهٔ مجلسى و پدر او، مطرح شده و از فقيهان کنونی، امام خمينى و آية الله  فاضل لنکرانى[۵]آن را پذيرفته اند. البته امام می‌نویسد:

احتياطْ آن است که خواندن نماز جمعه از اول وقت تأخير نيفتد و اگر تأخير افتاد، احتياطْ آن است که نماز ظهر را انتخاب کنند، گرچه بعيد نيست که وقت نماز جمعه تا برگشتن دوپا از سايۀ اشخاص متعارف مردم، امتداد داشته باشد.[۶]

۴. وقت نماز جمعه، از اوّل زوال تا يک ساعت است. ظاهراً اين فتوا براى اوّلين بار، از سوی يکى از فقهاى قرن سوم معروف به "جُعفى” که در کتب رجال به عنوان "الصابونى” معرفى شده، صادر گرديد، و در ميان فقيهان معاصر، آية الله  محمّد‌على اراکى[۷]و آية الله  شبيرى زنجانى،[۸]اين نظريه را پذيرفته اند با اين تفاوت که بر اساس فتواى آية الله  اراکى، معيار، ساعت نجومى يعنى شصت دقيقه است؛[۹]امّا بر پايۀ نظريۀ آية الله  زنجانى،[۱۰]معيار، ساعت معوَّج است؛ يعنى یک دوازدهم روز، که بنا بر نظر ايشان وقت نماز جمعه در فصل هاى مختلف، متفاوت است. مثلاً در کوتاه ترين روزهاى سال، وقت نماز جمعه حدود پنجاه دقيقه مى شود و در بلندترين روزهاى سال، وقت نماز جمعه، حدود يک ساعت و پانزده دقيقه[۱۱].

۵. وقت نماز جمعه به اندازۀ خودِ عمل است؛ يعنى به قدر خواندن دو خطبۀ متعارف و دو رکعت نماز. در ميان فقیهان کهن، ابو الصلاح حلبى در کتاب الکافى فی الفقه[۱۲]و ابن زُهره در کتاب غنية النزوع[۱۳]و از فقيهان معاصر، آيات عظام: گلپايگانى،[۱۴]سيستانى،[۱۵]بهجت،[۱۶]صافى[۱۷]و مکارم،[۱۸]اين نظريه را پذيرفته اند.[۱۹]

قابل توجّه امامان جمعه

با عنايت به اختلاف نظر مراجع تقليد در بارۀ آخر وقت نماز جمعه، و با توجّه اين که مرجع تقليد کسانى که در نماز جمعه شرکت مى کنند، متفاوت است، نکتۀ مهم و شایان توجّه براى امامان محترم جمعه اين است که نماز جمعه را به گونه اى برپا کنند که مطابق فتواى همۀ مراجع کنونی، صحيح باشد، و بدين منظور، فتواى مراجعى را که وقت نماز جمعه را محدود مى دانند، معيار قرار دهند. در غير اين صورت، لازم است اعلام شود تا کسانى که مقلّدِ این دسته از مراجع هستند نماز ظهر را نيز بخوانند. افزون بر اين، کوتاه کردن خطبه سنت اسلامی است.[۲۰]