(۱)
تاریخ حدیث شیعه در عهد صفویه
پوراكبر، الیاس
كارشناسى ارشد علوم قرآن و حدیث
دانشكده اصول دین قم
استاد راهنما: عابدى، احمد
استاد مشاور: مهدوىراد، محمدعلى
سال ۱۳۷۹
۲۸۴صفحه
اهداف اصلى نگارنده از نگارش این پایاننامه، در چند امر خلاصه مىشود: اختصاصى نمودن و به تعبیرى جزئى نمودن تاریخ حدیث با قید دوره خاص، بیان علل ورود علماى جبلعامل به ایران و نقش آنها در پیشبرد حكومت صفویه و میزان موفقیت آنان، بررسى اهتماماتى كه با تكیه بر نقش علماى جبل عامل در حدیثنگارى صورت گرفته ، توضیح زمینههاى اجتماعى و سیاسى روآوردن به حدیث در ایندوره، با تأكید بر نقش حاكمان صفوى ، ارائه اطّلاعات جزئى، دقیق و مستند از روند تكاملى فعّالیتهاى حدیثى در این دوره ، شناسایى محدّثان این دوره از روى كتب رجال و تراجم ، تبیین صوفیگرى و اخباریگرى و تأثیر آن در گسترش فعّالیتهاى حدیثى ، بیان انگیزه پیدایش تفكّر اخباریگرى و تقسیمبندى آنها به دو دسته افراطى و معتدل.
این پایاننامه، از یك پیشگفتار و چهار بخش كلّى و یك خاتمه تشكیل یافته است. هر بخش نیز به فصلهاى جزئىترى تقسیم شده، كه هر فصل با یك نقد و نظر، پایان مىپذیرد.
نگارنده در پیشگفتار به تاریخچه پیدایش شیعه و رواج آن در عهد صفویه پرداخته و علّت اوج ترویج مسلك شیعه را از زبان و قلم اندیشمندان بیان نموده و در پایان، اهداف اصلى پایاننامه خود را در نُه مطلب عنوان داشته است.
در بخش اوّل، درباره زمینههاى پیدایش حكومت صفویه، دعوت از علماى جبلعامل و نقش آنها در تثبیت حكومت و توجّه پادشاهان صفوى به عالمان دینى در این دوره اشاره كرده است.
این بخش از چهار فصل تشكیل شده است فصل اوّل، درباره اوضاع سیاسى، اجتماعى ایران در دوره صفویه است. فصل دوم، به بحث از حكومت صفویه و دعوت از علماى جبلعامل اختصاص یافته است. فصل سوم، توجّه پادشاهان صفوى به عالمان دینى مورد بررسى قرار گرفته است و در فصل چهارم، تجلّیگاه گفتگوهاى علمى بودن حكومت صفویه مورد بحث واقع شده است. در بخش دوم كه از شش فصل تشكیل شده، بعد از شناخت كلّى از مفهوم و خاستگاه تصوّف، بحث بر این محور متمركز است كه چه شد تصوّف كه یكى از مهرههاى اصلى تشكیل حكومت صفویه بود، مورد بىمهرى آنان قرار گرفت و چهطور شد كه علما در مقابل آنها ایستادند و با ارائه آثار علمى بر علیه تصوّف، زمینههاى زوال آنها را در حكومت صفویه فراهم ساختند. در بخش سوم كه بخش اصلى پایاننامه و داراى سیزده فصل است، گفته شده كه هدف پایاننامه، تخصّصى نمودن تاریخ حدیث است و به همین لحاظ، بعد از اشاره به زمینههاى اجتماعى و سیاسى روىآورى به حدیث در این دوره، بحثهاى جالب توجّهى در زمینه محتواى فعّالیت هاى حدیثى، پالایش منابع حدیثى این دوره از روایات مخالفان، فعّالیتهاى فقهالحدیثى، شناسایى پژوهشهاى حدیثى مختلف در محورهاى تدوین، ترجمه، حاشیهنویسى، درایه، رجال و شرحنویسى پرداخته است. نگارنده، در این بخش با طلایى شمردن عصر حدیث در این دوره، اوّلین زمینهسازان و ناشران علم حدیث را معرّفى كرده و سپس، ترتیب تألیف كتبى را كه در این زمینه نوشته شده، بیان كرده است.
بخش چهارم، بحث درباره اخباریگرى و رواج آن و علل و عوامل پیدایش این تفكّر در دوره صفویه، جریانات و برخوردهاى فكرى اصولى - اخبارى و مناقشات آنان بر روى مسائل حدیثى است كه در پنج فصل با تعریف اخباریگرى و زمان پیدایش آن و معرّفى مشاهیر علماى اخبارى و اصول و بیان وجوه اختلاف بین اصولیان و اخباریان آغاز و انجام مىپذیرد.
در خاتمه نیز تأثیر مكاتب اخباریگرى و صوفیگرى در حدیث شیعه در دوره صفویه و تأثیر بسزاى این دو در گسترش فعّالیتهاى حدیثى شیعه در این عهد، برشمرده شده است.
