بارالها! نیت مرا به نیکوترین نیتها و کردارم را به بهترین کردارها برسان، خدایا! به لطف خودت نیت مرا کامل کن.
سه نکته در بخش اول این فراز قابل پیگیری است، یک مفهوم نیت چیست؟ دو: بهترین نیتها کدام است؟ سه: نیکوترین عملها کدام عمل است؟
نیت عبارت است از قصد، عزم، تصمیم و انگیزه‌ای که انسان را به عمل وادار کند. در روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که میفرماید:
الأعمالُ ثِمارُ النِّيّاتِ.[۲]
كردارها، میوه‌های نيّتها هستند. بنا بر این، نیت ریشه درختی است که عمل میوه آن است. اگر نیت صحیح بود، میوه آن شیرین و قابل استفاده است و اگر نیت فاسد بود، میوه آن تلخ و غیرقابل استفاده خواهد بود. از این رو، در این فراز نیکوترین نیتها «أحسن النیّات» درخواست شده است.
در روایت دیگری از آن حضرت چنین میخوانیم:
لا عَمَلَ لِمَن لا نِيَّةَ لَه.[۳]
یعنی، كسى كه نيّت [نیکو] ندارد، در واقع عمل [مفیدی] ندارد. نمازگزاری که به قصد ریا نماز می‌خواند، چون نمازش باطل است، پس در واقع نمازی نخوانده است.
همچنین از ایشان نقل شده که فرمود:
قَدرُ الرّجُلِ على قَدرِ هِمَّتِهِ، و عَمَلُهُ على قَدرِ نِيَّتِهِ.[۴]
اندازه و ارزش هر كس به اندازه همّت اوست و [ارزش] عملش به اندازه نيّت او. پس هر چه نیت انسان صحیح‌تر و خالص‌تر باشد، عملش ارزش بیشتری پیدا میکند.
این حدیث معروف که میفرماید: «إنّما الأعمالُ بالنِّيّاتِ» مربوط به جریان هجرت مسلمانان از مکه به مدینه است. طبق نقل رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:
يا أيُّها النّاسُ، إنّما الأعمالُ بالنِّيّاتِ، وإنّما لِكُلِّ امرئٍ ما نَوى، فمَن كانَت هِجرَتُهُ إلَى اللّهِ ورَسولِهِ فهِجرَتُهُ إلَى اللّهِ ورَسولِهِ، ومَن كانَت هِجرَتُهُ إلى دُنيا يُصيبُها أوِ امرأةٍ يَتَزَوَّجُها فهِجرَتُهُ إلى ما هاجَرَ إلَيهِ.[۵]
اى مردم! جز اين نيست كه اعمال، به نيّتهاست و در حقيقت، براى هر كس همان چيزى است كه نيّت مىكند. پس هر كه هجرتش براى خدا و فرستاده او باشد، به سوى خدا و رسول او هجرت كرده است و هر كه هجرتش براى رسيدن به چيزى از دنيا يا ازدواج كردن با زنى باشد، هجرتش به سوى همان چيزى است كه به نيّت آن، هجرت كرده است.
در تاریخ آمده که شخصی به این نیت که با خانمی به نام «ام قیس» ازدواج کند، هجرت کرد، لذا به «مهاجر إلی أمّ قیس» معروف شد.
همچنین در گزارش دیگری آمده که شخصی در جنگ به این نیت به میدان رفت که دشمنی که وسایل جنگی خوبی از جمله الاغی داشت را بکُشد و به آن وسایل برسد، ولی خودش کشته شد و معروف شد به کشته راه الاغ (قتیل الحمار).
به هر حال، آنچه به عمل انسان ارزش میدهد نیت نیکوست که خود دارای مراتبی است و حضرت به ما تعلیم میدهد که از خدا بخواهیم نیت ما را به نیکوترین مراتب آن برساند.
[۱]. الصحيفة السجادية، ص۹۲، الدعاء۲۰.
[۲]. غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح ۲۹۲.
[۳]. غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح ۱۰۷۷۱.
[۴]. غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح ۶۷۴۳.
[۵]. كنز العمال، متقی هندی، ج ۳، ص ۴۲۴، ح ۷۲۷۲.
