(۷)
تواضع و تكبّر و مصادیق آنها در قرآن و حدیث
فاطمه ایزدى
كارشناسى ارشد معارف
دانشگاه آزاد اسلامى نجفآباد
استاد راهنما: دكتر سید محمّدباقر حجّتى
استادان مشاور: دكتر علیرضا فیض و دكتر على مهدىزاده
۲۶۰ص
موضوع نوشته حاضر، تواضع و تكبّر و مصادیق آنها در قرآن و روایات است. تواضع، از جمله صفات یك مؤمن است و اگر مسلمانى متواضع نباشد، نمىتواند خداى خود را عبادت كند و اصل اوّل دین را به صورت عملى بهجا آورد. نگارنده، به جهت خصوصیات ممتازى كه قرآن دارد، محور اصلى بحث را آیات قرآن قرارداده تا جاى هیچگونه تردیدى در آن نباشد و قبل از بحث در آیات قرآن، واژه «تواضع» و «تكبّر» را در فرهنگهاى لغت و بعد از آن در كتب اخلاقى و سپس در كلمات گهربار ائمه معصومعلیهم السلام جستجو كرده و بررسى نموده است. این پایاننامه از یك مقدّمه و پنج فصل تشكیل شده است. هر فصل نیز داراى بخشهاى مختلفى است. مقدّمه، درباره شكل خلقت انسان، انتخاب و ویژگىهاى اوست. نویسنده، فصل اوّل را به دو بخش تقسیم كرده است. در بخش اوّل، مفهوم لغوى «تكبّر» را با استفاده از كتب لغت، بازگو مىكند و بخش دوم، به مفهوم لغوى تواضع مىپردازد. این قسمت نیز با استفاده از همان منابع، تكمیل مىگردد. فصل دوم، درباره تواضع و تكبّر در كتب اخلاق است. در این فصل، تفاوت بین عُجب و كبر، اصل و اسباب تكبّر، آثار كبر، اقسام تكبّر، درمان كبر، معیار تواضع و تكبّر و تواضع و مدح آن، مورد بحث قرار مىگیرد. عنوان فصل سوم، «تواضع و تكبّر در آینه روایات» است كه در دو بخش، توضیح داده شده است. فصل چهارم، به تواضع و تكبّر در نهجالبلاغة و بیان اندرزهاى امیر مؤمنان مىپردازد. در فصل پنجم، تواضع و تكبّر و انواع و مصادیق آنها در قرآن بررسى مىشود. این فصل نیز از هشت بخش تشكیل شده است، شامل: تكبّر در برابر خداوند، در برابر پیامبران، در برابر مردم، و نیز: تواضع در برابر خداوند، پیامبران، و مردم، و تواضع مردم در قیامت و تواضع پیامبران در برابر مردم. بخش نخست، درباره تكبّر در مقابل خداوند و دستْمایه شیطان شدن و در نهایت، گرفتار كیفر و عذاب الهى شدن است. بخش دوم، تكبّر بر پیامبران و شرح مصادیق آن در قرآن مجید و بیان عاقبت آنها بیان شده است. بخش سوم، تكبّر در مقابل خدا و پیامبران را بررسى مىكند. منشأ این تكبّر، خود برتربینى سفیهانه است و نتیجه آن، استكبار به همه عوامل هستى. بخش چهارم، درباره تكبّر بر مردم است كه باعث اجحاف به حقوق آنها و استثمارشان مىشود. بخش پنجم، تواضع در قیامت را بررسى مىكند. در این بخش، نویسنده خضوع در برابر بارى تعالى در روز قیامت را شرح مىدهد. بخش ششم، درباره تواضع در مقابل خداوند، خشوع صابران و نمازگزاران و كسانى است كه لقاى پروردگار را باور دارند و در برابر آیاتش اشك شوق مىریزند. بخش هشتم، درباره تواضع در برابر پیامبران است كه به عنوان نمونه، جریان حضرت سلیمان نقل شده است. بخش هفتم نیز مربوط به تواضع پیامبرصلى الله علیه وآله در برابر مؤمنان است كه شامل گذشت پبامبر خدا از تخلّفات مردم، گشودن بال تواضع در مقابل مؤمنان و فروتنى آن حضرت با مؤمنان مىشود.
