(3)
حلم و بردبارى در قرآن و روایات و اثرات آن بر جامعه
معصومه نظرى
كارشناسى ارشد علوم قرآن و حدیث
دانشگاه آزاد اسلامى اراك
استاد راهنما: حجةالاسلام محمّدرضا آشتیانى
استاد مشاور: حجةالاسلام حسین كریمى
1379
183 ص
موضوع بحث در این پایاننامه، تحقیق در موضوع بردبارى (حلم) در قرآن و روایات است و اثبات این امر كه این خصلت مهم اخلاقى، بیشتر مورد توجّه قرار گیرد و مردم بیش از پیش با آن آشنا شوند. در این پژوهش، عمده تحقیق درباره آیات در باره بردبارى و سپس سیره عملى پیامبرصلى الله علیه وآله و ائمه اطهارعلیهم السلام و سخنان آن بزرگواران است و پس از آن، لزوم اُسوهگیرى از آنها. همچنین عالمانى كه این معصومان را الگوى رفتارى خود قرار دادهاند، مورد اشاره قرار گرفتهاند تا خوانندگان با حقایقى در این زمینه آشنا شوند و در نهایت، به نتیجهاى معقول و منطقى برسند. تحقیق، در صدد بررسى تمام آیات قرآن نیست؛ بلكه صرفاً آیاتى را كه در زمینه موضوع مورد بررسى باشند، مورد تحقیق قرار مىدهد. سعى محقّق بر آن است آیاتى را كه ارتباط نزدیك و ملموسترى با موضوع دارند، مورد بررسى قرار دهد؛ همچنین روایات و سیره ائمه اطهارعلیهم السلام را در ارتباط با موضوع ، بررسى كرده است. از آنجا كه «حِلم»، یك واژه اخلاقى است، به تفاوت بین اخلاق و كارهاى اخلاقى، اشاره شده است. اخلاق، مربوط به حالات درونى انسان است. بنا بر این، كارهاى خوب و بدى كه از انسان صادر مىشوند، از مقوله اخلاق نیستند، بلكه ناشى از اخلاقاند و كارهاى خوب را فعلِ خوب و كارهاى بعد را فعلِ بد اخلاقى مىنامند. مثلاً سخاوت، یك خُلق و حالت درونى است و آثار آن، كه بذل و بخشش و احسان است، كار اخلاقى است، نه خودِ اخلاق. از طرف دیگر، مهمترین ابزار جامعه و معلّمان بشر، بردبارى است. همانطور كه پیامبرصلى الله علیه وآله و ائمه معصومعلیهم السلام متصّف به صفت بردبارى بودند و این بردبارى، بهترین راه براى جذب كفّار و معاندان بود. بهترین عبارتى را كه مىتوان در مورد بردبارى به كار برد، «معجزه اخلاق» است؛ زیرا این خصلت ارزنده، قلبهاى همچون سنگ را نیز رام و اسیر خود مىگرداند. این پایاننامه از پنج فصل تشكیل یافته است. در فصل اوّل، پس از ذكر مقدّمه، چند منبع مورد بررسى قرار گرفته و در قسمت بعد، ضرورت تحقیق بیان مىشود. سپس پرسشهاى تحقیقاتى و اهداف و اهمّیت مطالعات روشن مىگردد و در پایان این فصل، نگارنده اصطلاحات مورد بحث را تعریف كرده است. در فصل دوم، چهار منبع در سیر مطالعاتى مورد نقد و بررسى قرار گرفتهاند. در فصل سوم، رهیافت تحقیق و فن آن مشخّص شده و سپس در قسمت تحلیلى بحث، اصول و موازین تحقیق، روشن گردیده است. فصل چهارم، به ارائه و تجزیه و تحلیل اطّلاعات در باب پنج پرسش تحقیقاتى مطرح شده، اختصاص یافته كه در آن، پنج بخش وجود دارد كه عبارتاند از: معناى حلم، حلم خداوند متعال، بردبارى انبیا و ائمهعلیهم السلام، حلم مردم، اهمّیت و آثار حلم در روایات، آثار و نقش حلم در سلامت جامعه و فرد. سپس در مورد هر یك، مباحثى با ذكر مثالهایى از آیات و روایات و نظر اندیشمندان، آمده است. فصل پنجم به استنتاج از مباحث فصل چهارم و ارائه توصیهها اختصاص یافته است.
