تنزیل و تأویل

تنزيل، به «معناى قابل فهم و روشن آيات» گفته مى شود؛ ولى تأويل ـ از ريشه «آلَ ـ يَؤولُ» كه در لغت، به معناى «بازگشت و رسيدن به چيزى» است[۱]ـ در اصطلاح، بر معانىِ «مقصود و مراد متكلّم»، «لوازم كلام» و نيز «يكى از مصاديق لفظ عام» و «كاربرد يك لفظ و اراده كردن معنايى خلاف ظاهر آن»، و همچنين بر «وجود خارجى اى كه كلام به آن مستند است» اطلاق مى شود. اين آخرى ـ يعنى «شناساندنِ وجود عينى و خارجىِ كلام» و به عبارتى ، «تطبيق كلام بر مصداق هاى خارجى آن» ـ تابع لفظ نيست و به همين جهت، از دشوارى هاى تأويل است ؛ زيرا چنين تطبيقى ، كار آسانى نيست و مى تواند تحت تأثير هوس ها و جهتگيرى هاى منفعت طلبانه قرار بگيرد و در نتيجه، مصداق، درست و دقيق، مشخّص نشود و حتّى كار به دشمنى و درگيرى بينجامد. از همين روست كه تأويل قرآن، كار هر كسى نيست و به تعبير قرآن، بايد از سوى خدا و يا راسخان در علم، انجام بگيرد و به همين جهت، پيامبر خدا به امير مؤمنان عليه السلام فرمود: «تو همان طور كه براى تنزيل قرآن [و قبولاندن آن ]جهاد كردى، براى تأويل آن هم جهاد خواهى كرد».[۲]