گونه‌شناسی شناخت‌های اثرگذار در اخلاق

سمانه مطلق مجد ^۱

عباس پسندیده ^۲

شادی نفیسی ^۳

چکیده

هدف این بررسی آن است که روشن سازد در احادیث پیشوایان دین، برای اصلاح رذایل و تقویت فضایل اخلاقی، از چه نوع شناخت‌هایی استفاده شده است. روش بررسی کتابخانه‌ای و توصیفی است. بدین منظور، احادیث فضایل و رذایل اخلاقی مورد مطالعه قرار گرفته، روش‌های شناختی آنها شناسایی و سپس طبقه‌بندی شده‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که شش دسته شناخت در اصلاح و مدیریت اخلاق مورد استفاده قرار گرفته‌اند که عبارت‌اند از: شناخت انسان، شناخت دنیا، شناخت مرگ، شناخت آخرت، شناخت خداوند و شناخت پیامد خلق‌ها و اعمال. هر کدام از این موضوعات شش‌گانه ابعاد مختلفی دارند و به تناسب صفات اخلاقی، هر کدام موجب اصلاح یا تقویت یک یا چند ویژگی اخلاقی می‌شوند. نتیجه این پژوهش، آن است که: یکم، مدل شناختی اسلام در اخلاق، یک مدل شش‌وجهی است؛ دوم، برای تغییر اخلاق در انسان، می‌توان از یک یا ترکیبی از چند عنصر از شناخت‌های شش‌گانه یاد شده استفاده نمود.

کلید واژه‌ها: اخلاق، شناخت، تفکر، خودشناسی، خداشناسی، دنیاشناسی، مرگ‌شناسی، آخرت‌شناسی، پیامدشناسی.