استثنای ابن‌ولید و تأثیر آن در اعتبار بصائرالدرجات

علیرضا زکی‌زاده‌رنانی ^۱

چکیده

بصائرالدّرجات فی علوم آل محمد صلی الله علیه و آله یکی از کتب کهن روایی مهمّ شیعی در قرن سوم است که در بردارنده احادیث فراوانی در باب فضایل، مناقب و علوم اهل‌بیت علیهم السلام است. یکی از شاگردان صفّار، «محمد بن حسن بن ولید»، معروف به ابن‌ولید اجازه نقل این کتاب را به شاگردان خود نمی‌داده و در اصطلاح این کتاب را، استثنا کرده است، این نکته که در رجال نجاشی آورده شده، سبب گردیده که برخی با استفاده از عبارت نجّاشی؛ بر این کتاب خُرده گرفته و علّت آن را، غلو و زیاده‌گویی در شأن ‌اهل بیت علیهم السلام بدانند.
در این نوشتار، منشأ اصلی این اشکال، مفهوم غلوّ از دیدگاه ابن‌ولید و هم‌چنین پاسخ برخی مقالات در این موضوع، نقد و ارزیابی گردیده است. نگارنده با اثبات مفهوم استثنا در نگاه ابن‌ولید، معنای واقعی آن را بیان کرده که در این میان، استثنا به معنای سلب کلی و حُکم نمودن به نفی و نادرستی آن نیست؛ بلکه توقف و امری همراه با احتیاط است.

کلیدواژه‌ها: محمدبن‌حسن‌صفّار، بصائرالدرجات، محمدبن‌حسن‌بن‌ولید، مستثنیات ابن‌ولید، غلوّ.