واژه‏‏های حدیثی نیز مانند سایر الفاظ همین گونه‏اند و این خود مشکلی برای فهم حدیث ایجاد می‏کرد. دانشیان حدیث‌شناس از نیمه اول قرن سوم هجری برای حل این مشکل، به سعی و تلاشی بی نظیر آغازیدند و در این موضوع کتاب‏‏ها نوشتند. این کتاب‏‏ها _ که از همان آغاز، غریب الحدیث نام گرفته _ نقشی بسزا و مهم در ابهام زدایی از الفاظ احادیث ایفا کردند. مهم‏ترین مؤلفان در این زمینه و آثار آنها عبارت‌اند از:
_ ابو عبید، قاسم بن سلّام (م22۴ق)، غریب الحدیث،
_ ابو محمد، عبدالله بن مسلم معروف به ابن قتیبه (م27۶ق)، غریب الحدیث،
_ ابو اسحاق، ابراهیم بن اسحاق حربی (م28۵ق)، غریب الحدیث،
_ قاسم بن ثابت سَرَقُسْطی (م302ق)، الدلائل فی غريب الحديث،
_ ابو سلیمان، احمد بن محمد بن ابراهیم خطابی بُستی (م388ق)، غریب الحدیث،
_ ابو عبید، احمد بن محمد هروی (م۴01ق)، الغریبین،
_ ابو القاسم، جار الله محمود بن عمر زمخشری (م۵۴8ق)، الفائق فی غریب الحدیث،
_ ابو الفرج، عبد الرحمان بن علی معروف به ابن جوزی (م۵97ق)، الاریب فی تفسیر الغریب،
مجد الدین، ابو السعادات مبارک بن محمد جزری معروف به ابن اثیر (م۶0۶ق)، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر.
و بسیاری دیگر از عالمان که نامشان در پایان کتاب روش فهم حدیث و کتاب منطق فهم حدیث ^۱ و نیز مقاله «سیر تدوین غریب الحدیث» ^۲ آمده است.
در این میان، کتاب الدلائل فی غریب الحدیث، از قاسم بن ثابت سَرَقُسْطی _ که از آثار متقدم است _ و الجامع فی غریب الحدیث، هر یک دارای مزایایی هستند که شناخت آنها برای دانشیان حدیث‏شناس می‏تواند مفید باشد. از این رو، ما در این نوشتار برآنيم که اين دو کتاب گرانمايه را شناسانده تا محققان و حدیث پژوهان از اين دو اثر بهره برند.

الدلائل فی غريب الحديث

ابوعبيد قاسم بن سلّام و در پی او ابن ‏قتيبه دو کتاب عمده را در موضوع غریب الحدیث نگاشتند که کتاب دوم، مستدرکی بر کتاب اول بود. قاسم بن ثابت سَرَقُسْطی _ که اين دو کتاب را متداول و رايج در ميان عالمان ديده بود _ تصميم گرفت تا بر اين دو استدراکی بنويسد. او الدلائل را بدين منظور نگاشت و ناگفته‏‏های آن دو کتاب را در آن ذکر کرد. این کتاب برای اولین بار در ریاض با تحقیق محمد عبدالله قنّاص به وسیله انتشارات العبیکان منتشر شد.