نگارش اربعين، پيشينه اى بس دراز دارد و سنّت اربعين نويسى، از قرنهاى نخستين تاريخ اسلامْ آغاز شده است. اين سنّت، برخاسته از فرمايش پيامبر گرامى اسلام است كه فرمود:
مَنْ حفظ من أمّتى أربعين حديثاً ممّا يحتاجون إليه من أمر دينهم بعثه الله يوم القيامة فقيهاً عالماً.
دانشمندان مسلمان، بر مبناى حديث فوق، نگارش چهل حديث را به عنوان يكى از اصول ارزشيِ قابل اهتمام، مدّ نظر قرار دادند و نگاشته شدن صدها كتاب «اربعين» در دهها موضوع اعتقادى، اخلاقى، عبادى و… بهترين گواه اين عنايت و اهتمام است.
يكى از اين اربعين ها كه در دوران معاصر به نگارش درآمده، «شرح چهل حديث» يا «اربعين حديثِ» بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، حضرت امام خمينى(ره) است كه تأليف آن در سال 1358ق، به پايان رسيده است.
حضرت امام (ره) در توضيح مختصرى كه در آغاز اين كتاب آورده، هدف از نگارش آن را چنين تقرير كرده است:
اين بنده بى بضاعتِ ضعيف، مدّتى بود با خود حديث مى كردم كه چهل حديث از احاديث اهل بيت عصمت و طهارت را (كه در كتب معتبره اصحاب و علما ـ رضوان الله عليهم ـ ثبت است)، جمع آورى كرده و هر يك را به مناسبت، شرحى كند كه با حال عامّه مناسبتى داشته باشد و از اين جهت، آن را به زبان فارسى نگاشته كه فارسى زبانان نيز از آن بهره برگيرند. شايد، ان شاء الله، مشمول حديثِ شريفِ ختمى مرتبت ـ صلى اللّه عليه وآله ـ شوم كه فرموده است: من حفظ على أمّتى أربعين حديثاً ينتفعون به، بعثه الله يوم القيامة فقيهاً عالماً.
همان گونه كه ملاحظه مى شود، حضرت امام(ره)، حديث اربعين را از احاديث معتبرى مى داند كه از پيامبر (ص) روايت شده است. از اين رو، بدون كم ترين بحث و بررسى در اسناد و رجال حديث، به نقل آن مبادرت ورزيده است و چون به مضمون و محتواى آن، باور قطعى داشته، اظهار اميدوارى كرده است كه خداوند، ايشان را مشمول اين حديث شريف قرار دهد.
از آنجا كه بعضى از دانشمندان، در صحّت حديث مذكور، ترديد روا داشته اند و در اعتبار آن به چون و چرا پرداخته اند، در اين مقاله به بررسى فشرده اى در صحّت و سقم اين حديث خواهيم پرداخت و پس از آن، به بيان تاريخچه مختصرى از اربعين نويسى در نزد شيعه و سنّى اشاره خواهد شد.
