دروغگویان سخنانی را به دروغ به ائمه اطهار علیهم السلام نسبت دادند. بنا بر این، همان‌قدر که تعلیم و تعلم روایات صحیح ارزشمند است،^۱ تفکیک روایات معتبر از غیر معتبر نیز مهم و ضروری است. لزوم بررسی سندی و متنی روایات احکام از گذشته مورد توجه فقها بوده است و اخیراً نگاه نقادانه به روایات تفسیری و سایر روایات و اخبار نیز مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. یکی دیگر از این حوزه‌ها، شناخت صحت و سقم اخبار و روایاتی است که بر فرهنگ جامعه تأثیر گذار است که روایات بیانگر مناقب و مثالب اقوام و بلاد، بخشی از آن است. در این نوشتار، در پی آنیم که به بررسی روایات مربوط به فضایل شهر قم و قمیان بپردازیم؛ روایاتی که هر از چند گاهی بر روی پرده نوشته‌ها در حرم حضرت معصومه علیها السلام دیده می‌شود و برخی نیز اقدام به جمع آوری کتب چهل حدیث برای فضیلت قم نموده‌اند و گاه یک روایت را دو تا سه بار تقطیع کرده و آن را دو یا سه روایت مستقل نموده‌اند؛ امری که این تصور را بر می‌انگیزد که روایات مربوط به فضایل قم فراوان و در نتیجه غیر قابل انکار است.

قم

طبق برخی شواهد و مدارك تاریخی، شهر قم پیش از ظهور اسلام وجود داشته و از شهرهای آباد ایران بوده است و بنای آن را به تهمورث نسبت داده‌اند. در مقابل، بسیاری از مورخان آن را یك شهر تازه‏ساز و از آثار قرن اول هجری می‏دانند. قدیمی‌ترین منبعی كه قم را از شهرهای مستحدثه اسلامی معرفی كرده، سفرنامه منسوب به ابی‏دلف است.^۲ این منطقه را در«دوران باستان» براوستان می‏گفتند و حوزه روستایی آن، كُمیدان و مركز روستا را به نام «كُم» می‏خواندند. در قرن اول اسلامی نیز این شهر به نام «كُم» معروف بوده و از توابع اصفهان به شمار می‏آمد. شهر قم در سال 23 هجری به دست لشکر اسلام فتح شد و اسلام در آن‌جا به گونه‏ای نفوذ پیدا كرد كه به سرعت مردم به مذهب تشیع علوی متمایل گردیدند.^۳ از سال 94 هجری اشعری‌ها به قم آمدند و در آبادانی آن تلاش فراوان كردند و از سال 142ق، از دادن خراج به خلفای دوران امتناع كردند. از آن تاریخ، قم به صورت یك