نقدی بر انتساب لقب و کنیه‌ای ناسازوار به امام عصر علیه السلام

هادی حجت ^۱

چکیده

استفاده از القاب، کنیه‌ها یا اوصاف غیر مشهور امامان معصوم از شیوه‌های رایجی بوده که راویان شیعه بیشتر به دلیل شرایط تقیه از آن بهره برده‌اند. از این رو، برخی از رجالیان، درایه نویسان و یا شارحان روایات، بخشی از اهتمام خود را صرف تعیین معصوم مورد نظر در این‌گونه موارد نموده‌اند. در این بین، بروز عواملی همچون تصحیف و تحریف اسناد یا متون روایی، عدم دقت کافی در طبقه راویان سند و قراین موجود در متن، عدم بررسی تعابیر مشابه و نیز اکتفا به گزارش پیشینیان یا شهرت غیر مستند از جمله عواملی است که تعیین مصداق برخی از این القاب و اوصاف را گاه با مشکلات جدی مواجه ساخته است. از جمله این نمونه‌ها انتساب لقب «علیل» در برخی از کتب درایه به امام عصر علیه السلام است. همچنین انتساب بی ‌اساس برخی از کنیه‌ها، مانند «ابو صالح» به آن حضرت، پدیده‌هایی هستند که در این پژوهه کوشیده‌ایم تا منشأ و زمینه‌های بروز آن را روشن سازیم.

کلید واژه‌ها: امام زمان علیه السلام، لقب، کنیه، علیل، ابو صالح، تصحیف، تحریف.

درآمد

در بسیاری از اسناد و متون روایی شیعه به جای تصریح به اسم یا کنیه مشهور ائمه علیهم السلام از آنان با القاب یا اوصاف غیر مشهوری یاد شده که گاه کار تعیین معصوم را با دشواری مواجه ساخته است. وجود شرایط تقیه در عصر معصومان عامل اصلی بروز این پدیده در روایات شیعه به شمار می‌رود؛ شرایطی که در دوران امام کاظم علیه السلام شدت گرفته و در عصر امامان بعدی نیز ادامه یافت. از این رو، برخی از عالمان شیعه در کتب رجال، درایه و یا