دولت ها تأكيد كردن ، و در جهت گسترش صلح راستين و زندگى مسالمت آميز آميخته به عزّتْ حركت كردن ، جلوگيرى از دشمن تراشى ، و براى تصحيح انديشه و رفتار دشمن ، مايه گذاشتن (استصلاح العدو) ، به پيمان هاىِ گونه گونْ وفادار ماندن ، و در حفظ حقوق ديگران ، امانتدارى را پاس داشتن ، در حوزه فرهنگ ، از دانش و علوم ديگرانْ بهره گرفتن و از فرايند دانش بشرى بهره جستن ، و با اين همه ، بر سياست استقلال فرهنگى تأكيد كردن ، و هشدار دادن در جهت هضم نشدن در فرهنگ هاىِ شرك آلود و ناشايسته ، و سرانجام ، در فرهنگ ها در نگريستن و بِه گزينى كردن و ...
افزون بر اينها حقايقى در سخنان مختلف على عليه السلام آمده است كه در زمينه ارتباط هاى جهانى ، حقايقى بس روشنگر دارد و آموزه هايى از اين دست را ذيل عنوان «گوناگون» آورده ايم .
جمع بندى سياست هاى امام على عليه السلام
آنچه تا بدين جا آورديم ، نگاهى بود گذرا به محتواى فصولى كه در جهت تبيين سياست هاى مختلف على عليه السلام ، تدوين شده است . تأمّل در آنچه آمد ، نشان دهنده آن است كه سياست از ديدگاه امام على عليه السلام ، ابزار حكومت بر مبناى حقوق انسانى و نيازهاى واقعى مردم است ، نه ابزار سلطه زورمداران و متجاوزان به حقوق مردم .
اكنون با توجه به آنچه آورديم ، مى توانيم با نگاهى كلّى و جمع بندى دقيق ، به پرسش ها و انتقادهاى طرح شده درباره سياست هاى امام على عليه السلام پاسخ بگوييم و چند و چون آنچه را درباره سياست مدارى امام گفته اند ، تحليل كنيم و استوارى و نااستوارى آنها را واگوييم .
